خبرنگاران افغان که در افغانستان باقی ماندند

یک هفته پس از آنکه طالبان تندرو در اگست سال گذشته وارد کابل شدند، حجت‌الله مجددی، خبرنگار افغان یک ایمیل فوری دریافت کرد.

پروازی به فرانسه در دسترس بود تا یک روز بعد، مجددی و خانواده‌اش را به گونۀ مصوون به بیرون از کابل انتقال دهد. سپس دو ایمیل دیگر نیز از سفارت فرانسه به مجددی رسید و او را ترغیب به ترک کابل کرد.

”فقط آنچه را اشد ضرورت است با خود بیاور: بیک پشتی سبک، آب و مقداری غذا،” آخرین ایمیلی را بخوان که ساعت ۳:۰۹ صبح فرستاد شده است.

مجددی، حامی شناخته شدۀ آزادی مطبوعات، فقط سه ساعت وقت داشت تا تصمیم بگیرد: بماند یا برود؟

مجددی گفت: ”از یک سو، در مورد کودکانم و آیندهٔ آنان فکر می کردم. از سوی دیگر، آواز آن خبرنگاران و مدیران در گوش‌ و ذهنم می‌آمد که برایم می گفتند من یگانه آدرس آنها استم و به تماس‌های تیلفونی شان پاسخ می‌دهم.“

سرانجام، مجددی ژورنالیزم را بر خانواده‌اش ترجیح داد. اما او تنها نبود.

با مسلط شدن طالبان بر افغانستان، شمار زیاد خبرنگاران، به شمول برخی خبرنگاران صدای امریکا از بیم احتمال تنگ شدن عرصه بر رسانه‌ها و سرکوب رسانه‌ها و دست اندرکاران رسانه‌ای، از آن کشور بیرون شدند.

با اینحال، شماری دیگر از خبرنگاران گزینۀ دیگری را انتخاب کردند تا در کشور بمانند و در کنار مخاطبان شان باشند.

در چند ماه گذشته، صدای امریکا با شماری از خبرنگاران در سرتاسر افغانستان صحبت کرده است که تصمیم گرفتند در کشور شان بمانند. آنان تعهد عمیق به ژورنالیزم را از خود بروز داده و ابراز آرزومندی کرده اند که با وصف برخی عقب‌گردهای اخیر، روزی شرایط بهبود خواهد یافت.

یکی از این عقبگردها، دستور طالبان است که برنامه‌های خبری که در خارج تهیه می‌شود یا برنامه‌های تفریحی دیگر نشر نشوند. همچنین طالبان در نه ماه گذشته شماری از خبرنگاران را که از دستور آن گروه سر باز زده یا سانسور نکرده اند، بازداشت و لت و کوب کرده اند.

اینکه آیا وضعیت بهبود خواهد یافت یا اینکه رو به وخامت خواهد گذاشت، همگان حدس و گمان‌هایی دارند.

خپلواک صافی، رییس تلویزیون مشهور طلوع نیوز می‌گوید ” در سه تا چهار ماه گذشته، نسبت به ماه‌های نخست حاکمیت طالبان،‌ باورم نسبت به آیندۀ آزادی رسانه‌ها کمتر شده است.“

مینه حبیب، خبرنگار افغان که گزارش‌های تحقیقی تولید می‌کند، نیز تصمیم گرفت بیرون از افغانستان نرود. او به صدای امریکا گفت: “بسیاری از خبرنگاران زن را خانواده‌های شان اجازهٔ ادامهٔ فعالیت خبرنگاری ندادند.”

پیش از مسلط شدن طالبان، بیش از ۶۰۰ رسانه در افغانستان فعالیت داشت و کم و بیش ۵۰۰۰ خبرنگار به کار گماشته شده بود. بر اساس گزارش مشترک فدراسیون بین‌المللی ژورنالستان و اتحادیه ملی ژورنالستان افغانستان تا فبروری سال ۲۰۲۲ این رقم به بیش از نصف کاهش یافت.

هر کسی که برگشت با موانع بزرگی روبرو شد.

ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان به پیام‌های صدای امریکا در مورد این مطلب پاسخ نداد. مجاهد و دیگر مقام‌های طالبان گفته اند که آنان با رسانه‌های مستقل مشکلی ندارند، اما تنها در صورتیکه این رسانه‌ها در چارچوب قوانین شرعی فعالیت داشته باشند.

در ماه سپتمبر ۲۰۲۱ طالبان ”۱۱ مقررهٔ ژورنالیزم“ را نشر کردند که بر اساس آن رسانه‌های تلویزیونی نباید فلم‌هایی را نشر کنند که ”خلاف اصول شرعی و ارزش‌های افغانی“ بوده و نیز نشر فلم‌های داخلی و خارجی که در آن ”فرهنگ و عنعنات بیگانگان“ بازتاب یافته و سبب ”بد اخلاقی“ در اجتماع می‌شود، منع قرار داده شده است.

مقام‌های محلی طالبان در سرتاسر افغانستان از خبرنگاران می‌خواهند که پیش از تهیه و نشر خبرها و گزارش‌های شان، موضوع و سوژۀ شان را با طالبان در میان بگذارند.

قطب‌الدین کوهی، گزارشگر ارشد خبرگزاری پژواک گفت: ”این کار آزادی رسانه و خبرنگاران را زیر سوال قرار می‌دهد و آنان را به خود سانسوری مجبور می‌کند.“

بنابراین، گزارش‌دهی در زیر سلطۀ طالبان به یک عملی مبدل شده است که مستلزم ترتیب و تنظیم فراوان بوده و خطا و لغزش در این زمینه بسیار خطرناک بوده می‌تواند.

کوهی می‌گوید که آزاد است در مورد فقر و بیکاری گزارش بدهد، اما در خصوص گزارش‌دهی در مورد بازجویی طالبان از مقام‌های حکومت پیشین، این آزادی را ندارد.

او گفت: ”نمی‌توانیم چیزی در این مورد بنویسیم، امنیت جان ما در خطر می‌افتد.“

خبرنگار ارشد مسعود فریور
ویراستار ارشد جسیکا جریت، ویراستار بخش آزادی مطبوعات در صدای امریکا
ویراستار هولی فرانکو
طراح براین ویلیمسن