Sehemu ya Kwanza: Njia
Kwa mujibu wa Taasisi ya Kimataifa ya Uhamiaji, kiasi cha asilimia 90 ya wahamiaji wa kiafrika wanawasili Ulaya wakipitia Libya; takriban asilimia 10 wanapitia Misri. Raia wa Afrika Magharibi — wengi wao kutoka Senegal, Gambia, Ghana na Nigeria — wanawasili Sabha, Libya kupitia Mali na Niger kabla ya kufanya safari yao kwenda Tripoli, mara nyingine wanasafiri maili 10,000 katika muda wa wiki mbili, na mara nyingine inawachukua miaka.
Kutoka Pemba ya Afrika, wasafiri wengi raia wa Eritrea na Somalia wanawasili kupitia Ethiopia, Kenya, Uganda na Sudan.
Njia zote hukutana nchini Libya, ambapo ukanda wa pwani ni kiasi cha maili 160 za nyutiko hadi Lampedusa, moja ya visiwa vikubwa vya Pelagie nchini Italy, ambacho ni karibu sana na ardhi ya Ulaya.
Eneo la jangwa la Sahara linawakilisha chini ya asilimia 15 ya mafuriko ya watu wasio na makazi barani Ulaya mwaka 2015, ikiwa ni idadi kubwa sana bara hilo kuwahi kuona tangu Vita vya II vya Dunia. Karibu wote wanaowasili wanatokea Italy. Kinyume na jirani yake Ugiriki, ambayo imeona ongezeko kubwa la uhamiaji ambalo limechochewa na vita nchini Iraq, Syria na Afghanistan, mmiminiko wa Italy kutoka eneo la Sahara bado umekuwa na idadi ile ile kama ilivyokuwa miaka iliyopita.
Bonyeza au gonga picha kwenda Katika Picha
“hakujakuwa na “ongezeko: la uhamiaji nchini Italy mwaka huu,” anasema Frederico Soda, mkurugenzi wa IOM wa ofisi ya uratibu kwa Mediterranean ambayo ina makao yake mjini Rome. Kwa mfululizo, idadi ziko sawa na zile za 2014, lakini mgawanyo wa kikabila na kikanda uko tofauti — ni kwa vile, raia wachache wa Syria, ambao hivi sasa wanatumia njia za Balkan. Ni zaidi kwa wa Afrika Magharibi, ambao kimsingi ni wahamiaji wa uchumi, na pengine hawaangaliwi kwa kiasi kikubwa. Na hivyo sivyo kwa wale ambao wanakimbia hali ngumu ya ukosefu wa uthabiti na ukosefu wa usalama huko Pembe ya Afrika.”
Sehemu ya Pili: Libya
Kwa wahamiaji wanaosafiri, Libya ni kitendawili. Kituo chao kikuu mara kwa mara kinakuwa na njia ambazo ni hatari katika jangwa la Sahara, pia ni msingi wa kujiingiza katika safari hatari kuvuka Mediterranea kwa kutumia mashu. Kwa mujibu wa takriban wasafiri wote ambao wamehojiwa, ni kipande hatari cha safari yao na mategemeo yao kupata bahati njema. Ni hifadhi ya makundi ya kihalifu na taasisi za kigaidi, katika taifa la Afrika Kaskazini ambalo limeshindikana — ambalo liliwahi kuwa ni kituo kikuu cha ajira kwa wananchi wa kusini mwa jangwa la Sahara —limekuwa ni eneo la vitisho. ripoti ya karibuni ya United Nations kwa kina imeelezea mateso, utumwa, ubakaji na kurubuniwa na magenge ya kihuni, wafanya magendo na maafisa wa serikali ambao wanasimamia jela za Wizara ya Mambo ya Ndani.
Bonyeza au gonga picha kwenda Katika Picha
Licha ya kuwepo kwa maelezo ya kina kuhusu ukiukaji mkubwa, wahamiaji wengi hawafahamu hatari, anasema Soda wa Taasisi ya Kimataifa kwa Uhamiaji: “Hawafahamu kwamba wafanya magendo wanazidi kuwa wakatili.”
Kama Sama Tounkara mwenye umri wa miaka 23 kutoka Mali anavyoelezea, “Mjini Tripoli, kila siku inatulazimu tukimbie.”
Sehemu ya IV: Walanguzi
Kila mwaka, safari za wahamiaji na wakimbizi zinazalisha mabillioni ya dolla, na magenge makubwa ya uhalifu ya kimataifa yanaongeza ujanja wa kupata faida. Wakijua kuwa wahamiaji wana matumaini ya maisha mazuri, uongozi wao kupita katika njia zisizo za kawaida kwenda Ulaya ni muhimu sawa na zilivyo za kinyonyaji.
Bonyeza au gonga picha kwenda Katika Picha
Kuanzia Khartoum mpaka Calais, hadithi za mateso zinafanana mno: walanguzi wanatesa wahamiaji katika jangwa, wakizima sigara katika mikono, uso au kifua cha wahamiaji, wakiwafunga pamoja kama wanyama na kuwajaza ndani ya magari yanayosafiri katika jangwa la Sahara, na mara nyingine hata kuwafunga ili watoe malipo mara tu wafikapo Libya.
Hata Italia, walanguzi wanafanya kazi zao wazi wazi. Raia mmoja wa Eritrea aliambia VOA alionywa asijisajili serikalini, huku wengine wakishikiliwa katika nyumba moja Catania kwa zaidi ya siku 10, na kuachiliwa tu pale walipochangisha na kulipa maelfu ya dolla.
Wale ambao wana uwezo wa kuendelea na safari wanatafuta mtandao wa waongozaji wasio halali ambao mazingira yao ya kazi yanabadilika: kuanzia raia wenzao ambazo wanavusha katika bahari ya Mediterranean hadi Waalbania kutoka makundi Mafia ambao wanashirikiana na kambi za kupokea wakimbizi kaskazini ya Ufaransa. Hata wahamiaji wasio na fedha wanaweza kuendelea na safari kuelekea kaskazini wakihakikisha kuwa watafanya kazi kulipa madeni yao. Kulingana na Giovanni Abbate wa shirika ya IOM, kwa wasichana, hiyo inaweza kuwa kuingizwa katika umalaya.
Sehemu ya Tano: Hitimisho
Khofu iliyotanda daima ni uanamgambo wa al Shaba ambao umemsukuma Nimco Muse Ahmed, mama maskini wa kisomalia mwenye watoto wawili, kusonga mbele kupitia katika jangwa kubwa duniani, eneo moja la vita na kuvuka bahari kwa kutumia usafiri boti usio na uhakika.
Ilikuwa ni baada ya kiwasili Vienna, inayotambulika kihisia “Mji wa Ndoto” ambao uko juu katika Uko katika orodha ya UN kuwa una ufanisi, alipojitupa kutoka kwenye ghorofa ya juu ya iliyokuwa kambi ya jeshi hadi kwenye sakafu.
“Niliwekwa katika hali ya kutokuwa na fahamu kimatibabu kwa muda, nilivunjika miguu yote na uti wa mgongo,” anasema Ahmed, anaelezea hali iliyofuata ya kupata nafuu baada ya jaribio lake la kwanza la kujiua huko Austria katika kambi ya wakimbizi iliyopo Traiskirchen, achuo cha zamani cha kijeshi kilichopo nje kidogo ya mji mkuu.
Khofu iligeuka na kuwa hali ya kukata tamaa katika kipindi cha majira ya vuli, muda mfupi baada ya kufahamu kuwa ombi lake la kuomba hifadhi limekataliwa. Akijaribu kujipa moyo wa kulipuuza ilikuwa ni kikwazo kingine kwenye njia ya kuelekea katika maisha bora, anasema hilo liliamshwa na kupigana kati ya wakimbizi wa kisomali na wa Syria juu ya kupotea kwa simu ya mkononi, ndiyo lilimsukuma ukingoni.
“Nilikuwa nimekata tamaa kwasababu ya matatizo na ukweli ni kwamba bado nilikuwa sijakubaliwa kama muomba hifadhi,” anasema wakati huo aliruhusu khofu imfanye akate tamaa. “Watu barani Afrika — hasa Somalia — nignependa kuwaeleza, ‘hakuna kitu barani Ulaya, kwahiyo wasiwe na ndoto na hilo.’”
Mambo yote yanafanana yanayowakumba wahamiaji wengi kutoka jangwa la Sahara ambayo yale wanayapitia baada ya kuwasili Ulaya, mambo muhimu ya habari za Ahmed hata hivyo yanabainisha magumu yanayowakumba wengi ambao wamebanduliwa kutoka kwenye makazi yao .
Kama walivyo wengi katika takriba wakimbizi wengine milioni 1 ambao wamewasili mwaka 2015 pekee, akiwa anasaka maisha bora ikimaanisha kuiacha familia yake nyuma — ambaye akiba yake yote iliishia katika safari ya baharini na kubahatisha kunusirika kifo — halafu akajikuta hana nyumba, na bila ya hati ya kusafiria, hana utaifa, kwenye bara la kaskazini ambalo halijui.
Kinyume na raia wa Syria, Afghanista na Iraq ambao ni idadi kubwa ya wale wanaowasili barani Ulaya, hata hivyo, Ahmed anasema jangwa la Sahara linakabiliwa na aina fulani ya ubaguzi usio wa kawaida. Kote katika vituo vya uhamiaji na kwenye kambi kote barani humo, anasema, wanatendewa kama raia wa daraja la pili na wenzao wa kiarabu na wa Afghanistan. Ugomvi kuhusu simu ya mkononi ulimsukuma yeye kushindwa kujizuia, anaelezea kwasababu ilikuwa moja ya mfululizo wa malumbano madogo mdogo miongoni mwa jamii za raia wa kigeni, na hilo lilitarajiwa kumalizika kama ilivyomalizika mengine. Kwasababu wakimbizi wa Afghanistan wameelimika wanaweza kuelezea habari zao kwa maafisa wa kambi, wenzake wa Afrika wanaokaa chumba kimoja, bila ya kujali iwapo waliiba simu, huenda hatimaye wakabeba lawama.
Sera katika Utata
Kwa wakimbizi kama Ahmed, hakuna majibu rahisi. Huku mataifa wanachama 28 wa EU yakijitahidi kukabiliana na mmimiko usio tegemewa wa wahamiaji mwaka 2015, kushugulikia deni la Ugiriki na mashambulizi kadhaa ya kigaidi, umoja wa kisiasa uliohitajika kubuni suluhisho haujapatikana. Kwa hakika, utabiri wa karibuni wa hali ya kiuchumi barani Ulaya unaashiria ongezeko la wahamiaji milioni 3 katika mwaka unaofuata, na Uingereza, moja ya mataifa “matatu makubwa” ya Ulaya , inatarajiwa kuitisha kura ya maoni iwapo iondoke au ibakie katika umoja huo, hatua hiyo huenda ikapelekea migogoro zaidi kuzuka barani humo .
Seng’enge inayozungumza bandari ya Calais jirani na ‘The Jungle’ huko Calais, Ufaransa. (VOA/Nicolas Pinault)
Watunga sera wa Ulaya hawana jibu rahisi la kusuluhisha mzoz; licha ya ahadi ya kuwahamisha waomba hifadhi halali 160,000 kote katika mataifa wanachama, hadi Dec. 12 ni watu 159 tu ndiyo wamepatiwa makazi. Canada imepokea ndege iliyobeba kundi la kwanza la wakimbizi 25,000 raia wa Syria hapo Desemba 11, wakati wabunge wa Marekani wanajiweka tayari kwa duru ya pili ya majadiliano juu ya pendekezo la Rais Barack Obama kuhusu mpango wake wa kupatia hifadhi raia wa Syria 10,000. Uhamiaji ni suala ambalo bado lina mgawanyiko kwa wamarekani katika kampeni, wakati mgombea mtarajiwa wa chama cha Republican Donald Trump ameapa kuzuia kuingia kwa waislamu na kuwafukuza raia wa Syria ambao wamewasili kufuatia program ya Obama. Licha ya juhusi kubwa za White House kuhusu sera ya uhamiaji, hata juhudi za kuwapatia visa waliokuwa wafasiri wa Afghanistan na Iraq katika uwanja wa mapambano.
Kambi ya ‘The Jungle’ huko Calais, France (VOA/Nicolas Pinault)
Kama mataifa binafsi ya Ulaya wanaofanya kazi kupitia maombi ya waomba hifadhi, kusimamia wakimbizi wanaowasili katika maeneo wanayoingia kwa wingi nchini Italy na Ugiriki kwa kiasi kikubwa imekuwa yameingia katika hali isiyoeleweka ya kimataifa ya misaada, wanaojitolea na mamlaka za manispaa .
“Kwanini ikiwa ni miezi mingi tangu mzozo, bado ni kama vile wanaojitolea ndiyo wanaotoa misaada kwa wale wanaowasili kwenye fukwe za Ulaya … wakipatiwa msaada wa kuokoa maisha?” Peter N. Bouckaert, Mkurugenzi wa masual aya dharura katika Human Rights Watch, ameandika baada ya kurudi kutoka Ugiriki. “Kwanini wanaojitolea bado wanatoa misaada ya kuokoa maisha ya huduma za afya ambazo si nzuri huko Lesbos, na bila ya magari ya wagonjwa ambayo yametolewa na serikali yoyote au taasisi za kiserikali zilizopo?”
Baadhi ya ripoti zinakubaliana na ukosoaji huo, zikisema ni vigumu kuwaona wawakilihi wa EU kwenye mstari wa mbele wa mzozo.
“Usimamizi wa mipakani kimsingi ni jukumu la serikali, “ msemaji wa Tume ya Ulaya alisema kupitia barua pepe. “Idara za Tume na Umoja wa Ulaya zinasaidia nchi wanachama na maafisa wa serikali kusimamia hali hiyo – lakini hazichukui nafasi ya nchi wanachama.”
Polisi wakifanya doria karibu na bandari ya Calais karibu na kambi ya ‘The Jungle’ huko Calais, France (VOA/Nicolas Pinault)
Mbali ya sera za ndani, EU imeomba kushughulikia kiini cha sababu za watu kukimbia kutoka Afrika. Katika mkutano wa Novemba kuhusu uhamiaji, viongozi wa EU na Afrika walifungua mfuko wa dharura wa dola bilioni $1.9 kwa ajili ya kuzisaidia nchi za Afrika kuwarejesha makwao raia waliokoseshwa makazi. Malta, kisiwa hicho kilikuwa mwenyeji wa mkutano na kituo cha juu kwa wahamiaji, iliahidi $270,000.
Mwezi mmoja baadaye, maafisa wa EU walizindua mpango wa $2 billion initiative kumaliza uhamiaji haramu kutoka Afrika kwa kuchochea nafasi za ajira na program za maendeleo katika bara hilo kwenye mataifa ambayo yanatoa idadi kubwa ya wahamiaji na wakimbizi.
Mikakati mikubwa ya kuleta uthabiti katika eneo la Mediterranean baada ya kuanguka kwa utawala wa Gadafi. Mwaka 2011, Waziri wa zamani wa mambo ya nje wa Italy, Franco Frattini ametaka kuwepo kwa utaratibu mpya wa kieneo.
“EU, mataifa mengine yenye nguvu duniani na taasisi za kimataifa kama vile Benki ya Dunia na Shirika la Kimataifa la Fedha ni vyema haraka waendeleze mpango wa uthabiti wa kiuchumi wa Marshall Plan for Mediterranean 2011 Financial Times op-ed, akielezea juhudi za Marekani kuijenga tena Ulaya Magharibi baada ya Vita vya II vya dunia. “Mpango huu ni vyema uhamasishe taasisi muhimu kwa rasimali mpya za kifedha za Ulaya na kimataifa, katika utoaji wa mabilioni ya dola, kubadiisha chumi za kieneo na kuboresha uwekezaji.”
Frattini amewasili maafisa wa EU kuondoa vikwazo vya biashara kati ya nchi za Mediterranea na kufanya juu ya mkakati pamoja na Marekani, “ambaye bado ina jukumu muhimu .” Ameshawishi fursa zaidi kwa elimu ya juu — kuimarisha nguvu kazi na kuwazuia vijana kuandikishwa katika taasisi za kigaid — na kutaka kuwepo kwa program ya mafunzo ya kazi kote katika eneo zima la Mediterranean, “njia bora ya kuzuia uhamiaji haramu na usafirishaji wa binadamu.”
Kinyume chake, mchambuzi mmoja maarufu wa masuala ya uhamiaji anasema tatizo haliwezi kusuluhishwa kwa kuzungumzia vigezo vinavyoisukuma Afrika peke yake.
“Mzozo wa kweli huko Ulaya ni kushindwa kufanya vizuri kwa Ulaya kubuni jibu la pamoja,” Hein de Haas, mwanasosholojia katika chuo kikuu cha Amsterdamm, ameliambia The Huffington Post. Huku wakimbizi kutoka kwenye mizozo na wapinzani wa kisiasa wakilindwa na maazimio ya Umoja wa Mataifa, EU kuongeza uwazi wa kiuchumi, amesema, kunafungua njia kwa mahitaji ya wahamiaji kwa vibarua nafuu ambavyo haviendani na masharti makali ya uhamiaji .
“Watu wanazidi kubaini kwamba miaka 25 ya ngomeya Ulaya imeshindwa kabisa,: amesema. “Watu wanawasili, na matokeo makuu imekuwa ni kuongezeka kwa magendo, matatizo kwa wahamiaji na idadi kuwa ya vifo vya mpakani.”
Mahema ya wahamiaji katika ‘The Jungle,’ Calais, France (VOA/Nicolas Pinault)
Kwasababu mikakati mikubwa ya maendeleo inahitaji maelezo ya ratiba za vizazi — na kwasababu huenda kuna matatizo ya msingi ya mawasiliano kati ya matarajio yaliyopo ya uhamiaji na sera ya biashara na uhamiaji ya Ulaya — Elizabeth Collett, mkurugenzi wa Migration Policy Institute yenye makao yake Brussels, amependekeza kuangalia hilo kwa kiwango kidogo, kikanda wakilenga mipango ya uchumi.
“Sera ya maendeleo ya kiwango kikubwa peke yake haitazuia uhamiaji,” amesema. “Lakini kuna mambo ambayo ni ya msingi kabisa katika kipindi kifupi ambavyo si muhimu kuhusu kuzuia usafiri, lakini ni kuhusu kujaribu kufungua fursa za kazi ambazo hazihitaji watu kufanya safari za hatari sana kwa kile ambacho kinaweza kuonekana kuwa kikawa na mwisho mbaya.”
Pengine swali ni iwapo EU inaweza kulenga tena juhudi zake katika kile ambacho Gadhafi wa Libya aliwahi kuwapatia: nafasi ndogo ndogo za kibiashara katika ukuaji na fursa za ajira ambapo watu kama vile Nimco Muse Ahmed kwa kiasi inahusu ama kurejea katika maisha ambayo aliyafahamu, wala siyo mapambano ambayo ya kuwa na maisha mapya huko Ulaya.
Hakuna kurejea nyuma
Lakini pia katika juhudi za kuleta uthabiti wa muda mfupi huenda ikawa hakuna maana katika Libya iliyotikisika baada ya enzi ya Gadhafi, ambapo mipaka yake imekuwa haina ulinzi mkali na hivyo kuchochea chuko dhidi ya wahamiaji ambao wanapita kwenda katika mataifa mbali mbali wanachama wa EU. Wakati watunga sera za uhamiaji wanabuni masuluhisho, huenda jibu likawepo siyo katika ofisi za shirikisho huko Brussels, lakini pale ambapo kila hadithi ya ukosefu wa makazi inapoanzia. Kwa makini — au mara nyingi kwa tahadhari kubwa – kupima hatari na mafanikio ambayo yatatoa muongozo kwa wengi wanaotumia njia hii hatari.
Peter Cobus amechangia kuripoti kutoka Washington, DC.
Maoni