زندگی تحت سلطهٔ طالبان داستان دو دوره

تسلط طالبان در اگست ۲۰۲۱ بر کابل، دومین حاکمیت این گروه افراطی بر افغانستان است. طالبان نخستین بار از ۱۹۹۶ - ۲۰۰۱ حکومت کردند. امارت اسلامی افغانستان، آنچه را طالبان دیروز و امروز حکومت شان می نامند، برای به رسمیت شناخته شدن خود از سوی جامعۀ بین المللی تقلا می کند.

دورهٔ قبلی

طالبان پس از آنکه پایگاه عملیاتی خود را در قندهار ایجاد کردند، نخست کابل را در سپتمبر ۱۹۹۶ تصرف کردند. اما هرگز قادر نشدند تمام افغانستان را تسخیر کنند.

مناطق شمالشرقی افغانستان تحت کنترول جنگجویان ایتلاف ضد طالبان باقی ماند. آن حکومت که رسماً به نام دولت اسلامی افغانستان شناخته می شد، تا زمان سرنگونی طالبان در ۲۰۰۱، توسط سازمان ملل متحد و اکثر کشورهای عضو آن به رسمیت شناخته می شد.

اما موارد استثنایی هم وجود داشت. حکومت آن زمان پاکستان که ادارات استخباراتی آن از حامیان عمدۀ گروه طالبان بودند، حکومت گروه طالبان افغانستان به رهبری ملا عمر را به رسمیت شناخته بود. در کنار آن امارات متحدۀ عرب نیز حکومت طالبان را به رسمیت شناخته بود، اما پس از حملات یازدهم سپتمبر ۲۰۰۱ بر ایالات متحده منصرف شد. عربستان سعودی نیز حکومت آن زمان طالبان را به رسمیت شناخته بود، اما در ۱۹۹۸ میلادی پس از آن منصرف شد که حکومت طالبان، از تسلیم دهی اسامه بن لادن که یک دشمن قسم خوردۀ سلطنت سعودی به شمار می رفت، سرباز زد.

حکومت طالبان از جانب خود جمهوری تجزیه طلب چیچنی ایچکریا را به رسمیت شناخت. شورشیان آنها قبل از اینکه توسط روسیه سرکوب شوند، نیز حمایت خود را از طالبان اعلام کردند.

در عین زمان حکومت ترکمنستان حمایت های غیررسمی را به طالبان فراهم کرده و در هماهنگی امدادرسانی بشردوستانه، کمک کرد. رهبری طالبان عمدتاً ملاقات با نمایندگان خارجی غیر مسلمان را رد می کردند. لو شولین، سفیر چین در پاکستان نخستین نمایندۀ خارجی غیر مسلمان بود که در ماه نومبر ۲۰۰۰ میلادی با رهبری طالبان ملاقات کرد.

دورهٔ کنونی

در بسیاری عرصه ها، بازگشت طالبان به قدرت بیشتر موفقیت آمیز بود. آنان قبل از اینکه بدون کدام مخالفت و مقاومت گسترده در اگست ۲۰۲۱ وارد کابل شوند، تقریباً تمام ۳۴ ولایت افغانستان را تصرف کردند.

قبل از اینکه طالبان پنجشیر را در سپتمبر ۲۰۲۱ تصرف کنند، جبهۀ مقاومت ملی افغانستان که به (NRF) معروف است، توانست یک ماه آن ولایت را در کنترول خود نگهدارد. باوجودیکه امرالله صالح، معاون اول ریاست جمهوری پیشین افغانستان خود را رییس جمهور موقت اعلام کرد، اما مجبور شد اندکی بعد به تاجیکستان فرار کند. جبهۀ مقاومت ملی و بسیاری گروه های دیگر ادعا می کنند که مقاومت مسلحانه را حفظ می کنند، اما تا کنون قادر نشده اند یک جبهۀ متحد را ایجاد کنند یا حمایت قابل ملاحظۀ خارجی را جلب کنند.

روسیه و ایران از تهاجم طالبان در ۲۰۲۱ حمایت کردند، اما روابط مسکو و تهران با حکومت جدید طالبان از آن زمان تا کنون تیره شده است. تا اگست ۲۰۲۳ که دو سال از تسلط طالبان بر افغانستان می گذرد، هیچ کشوری امارت اسلامی طالبان را به رسمیت نشناخته است.

اما بسیاری کشورها با تحویل دادن سفارت و قونسلگری ها به مقامات طالبان و تایید صلاحیت دپلومات‌های تقرریافتهٔ طالبان، به گونۀ غیر رسمی روابط دپلوماتیک خود را برقرار کردند. در ماه می ۲۰۲۳ ذبیح الله مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان گزارش داد که افغانستان کم از کم به ۱۴ کشور دپلومات های خود را فرستاده است.

درحالیکه پس از گذشت دو سال تسلط طالبان بر افغانستان، این گروه توسط هیچ کشور به رسمیت شناخته نشده، اکثر حکومت های جهان رویکرد عملگرایانه برای تعامل با آنان به عنوان یک حکومت حاکم در پیش گرفته اند. چگونگی پیشرفت این پالیسی به فکتورهای زیادی منجمله اینکه آیا طالبان به سمت تعهدات شان در خصوص حقوق بشر و تشکیل یک حکومت همه شمول حرکت می کنند یا خیر، ارتباط می گیرد.

در هر دو دوره حکومت طالبان یعنی۱۹۹۶ و ۲۰۲۱، این گروه از طریق شورش های خشونت‌آمیز کنترول افغانستان را به دست گرفتند که در آن هزاران نفر کشته و بسیاری بیجا شدند. در حالیکه روابط طالبان با گروه های تروریستی اسلامگرا به عنوان یک نگرانی بزرگ بین المللی پا برجاست، این گروه مسوول عمدهٔ جنایات و نقض حقوق بشر بوده است.

دورهٔ قبلی

نخستین رژیم طالبان به تعقیب نزدیک به ۲۰ سال جنگ داخلی و شکست یک ایتلاف از گروه های شبه نظامی اسلامگرا که حکومت با حمایت شوروی را شکست داده بودند، به قدرت رسید. در جریان مبارزات {مسلحانۀ} شان، طالبان بر غیرنظامیان حمله کرده و زندانیان را اعدام کردند. در سال ۱۹۹۵ در جریان محاصرۀ کابل و شلیک راکت ها بر مناطق مسکونی آن شهر، کم از کم ۵۷ تن کشته شدند.

پس از تسلط طالبان بر کابل در سپتمبر ۱۹۹۶ این گروه به تلاش شان برای تصرف شمال افغانستان ادامه داده و قتل عام متعددی را در مناطق تصرف شده انجام دادند. ولسوالی استالیف و شهرک های دیگر تخریب شدند و صدها فرد ملکی را در بامیان و یکاولنگ کشتند. در مزار شریف، طالبان با شتاب حدود چهار هزار فرد ملکی را کشتند که بسیاری آنان به قوم هزاره متعلق بود. ده دپلومات ایرانی و یک خبرنگار نیز در مزار شریف کشته شدند. ایران به اقدام تلافی جویانۀ نظامی تهدید کرد.

طالبان در جریان چهار سال حاکمیت شان، با گروه های تروریستی مثل القاعده و جنبش اسلامی ازبیکستان متحد شده و به آن گروه ها اجازه دادند از خاک افغانستان به مثابۀ یک پایگاه عملیاتی استفاده کنند. در عوض، گروه های تروریستی به طالبان جنگجویان فراهم کرده و مخالفین گروه طالبان منجمله احمدشاه مسعود را کشتند. اما این اتحادها خصومت کشورهای همسایه را در پی داشت و در نهایت به سرنگونی طالبان منجر شد. حملات یازدهم سپتمبر ۲۰۰۱ که به کشته شدن بیش از سه هزار نفر در ایالات متحده انجامید و توسط اسامه بن لادن، رهبر آن زمان شبکۀ القاعده از خاک افغانستان طراحی شده بود، به مداخلۀ نظامی به رهبری ناتو منجر شد که طالبان را مجبور به عقب نشینی از تمام شهرهای بزرگ افغانستان کرد.

به تعقیب برکناری طالبان از قدرت، ایالات متحده طالبان را به عنوان گروه خاص تروریست جهانی قلمداد کرده و بر برخی رهبران این گروه تعزیرات وضع کرد. اما ایالات متحد گروه طالبان را در فهرست رسمی سازمان های دهشت افگن خارجی شامل نساخت.

دورهٔ کنونی

در جریان بیش از ۲۰ سال شورش، طالبان و سایر عناصر ضد حکومتی مسوول اکثریت تلفات غیرنظامیان در حملات بمی و انتحاری در افغانستان بودند. در نیمۀ نخست سال ۲۰۲۱، هنگامیکه طالبان تهاجم در نهایت موفقیت‌آمیر خود را برای تصرف دوباره کشور آغاز کردند، این گروه نزدیک به ۷۰۰ غیرنظامی را کشتند.

برعلاوۀ غارت و تخریب منازل در مناطق متصرف شده، طالبان سربازان تسلیم شده و همچنان آنعده افرادی را که مظنون به کارکردن با حکومت پیشین بودند، اعدام کردند. باوجود اعلام عفو عمومی برای مقامات و کارمندان پیشین پولیس، بیش از یک صد نفر در ماه های نخست حاکمیت طالبان بر افغانستان، کشته و یا هم ناپدید شدند. هزاره ها بار دیگر هدف قرار گرفتند – نه مرد از ولسوالی مالستان در ماه جولای ۲۰۲۱ شکنجه و کشته شدند. نیروهای طالبان همچنان در درگیری های مرزی با کشورهای ایران، ترکمنستان و حتی پاکستان نیز دخیل بوده اند.

کانادا، جاپان، قزاقستان، قرغیزستان، روسیه، تاجیکستان و امارات متحدۀ عرب، طالبان را به عنوان یک گروه تروریستی شناسایی و قلمداد کرده اند. به عنوان بخشی از توافقنامۀ ۲۰۲۰ میلادی با حکومت به رهبری دونالدترمپ، این گروه متعهد شده تا به گروه های دهشت افگن اجازه ندهد تا در قلمرو تحت حاکمیت شان پناه گیرند. اما در ماه جولای ۲۰۲۲ میلادی، ایمن الظواهری، رهبر القاعده در نتیجۀ یک حملۀ طیارۀ بدون سرنشین امریکایی، پس از آنکه مشخص شد در کابل اقامت دارد، کشته شد، رویدادی که سوالات متعددی را دربارۀ پایبندی طالبان به توافق (دوحه) برانگیخت. چین نیز نگرانی خود را در خصوص حضور جنگجویان اویغور در میان سایر گروه های اسلامگرا در افغانستان ابراز کرده است.

در عین زمان، طالبان عملیات های ضد دهشت افگنی را علیه شاخۀ خراسان گروه داعش که به مثابۀ رقیب خود می پندارد، انجام داده است.

طالبان باتفسیر سختگیرانه‌ای که از اسلام دارند،‌ انواع مختلف رسانه‌ها و هنر‌ها به شمول موسیقی و عکاسی را ممنوع کرده اند. اما میزان این محدودیت‌ها به مرور زمان به طور قابل ملاحظه‌ای تغییر کرده است که بازتاب دهندهٔ‌ تغییرات گسترده‌تر در سطح جهان و افغانستان است.

دورهٔ قبلی

حتا پیش از طالبان، افغانستان به دلیل موجودیت‌ حاکمیت‌های استبدادی،‌ برای سال‌ها فقط دارای یک رادیو و تلویزیون بود که آزادی اندک سنتی برخوردار بود. این وضعیت در جریان جنگ‌های داخلی وخیم‌تر شد،‌ جنگ‌هایی که سبب ویرانی زیرساخت ها شد و استعداد‌های این کشور مجبور به فرار از کشورشان شدند. پس از آنکه طالبان قدرت را به دست گرفتند،‌ آنان همه اشکال رسانه‌ها را ممنوع کردند، به استنثا رادیو که به رادیو شریعت مسما شد و این رادیو برای اعلانات مذهبی و دستور حکومت نشرات بخش می‌کرد.

موسیقی به صورت کامل ممنوع بود. آلات موسیقی از بین برده می‌شدند، نوار‌های صوتی و ویدیو کست‌ها ضبظ می‌شدند و نوار‌‌های کست‌ها روی حصار آویزان می‌شدند. بخشی از برنامه های ضبط‌ شده رادیوی ملی از بین برده شدند، اما کارمندان این رادیو از بخش اعظم آرشیف به صورت پنهانی محافظت کردند. طالبان همچنان تجهیزات نشرات تلویزیون را شکستاندند و حتا تلویزیون‌ها را در منازل شخصی مردم از بین بردند. با آنهم،یک دستگاه تلویزیون از منطقۀ خارج از کنترول طالبان فعالیت داشت.

هرچند انترنت در این کشور جنگ زده تقریبا وجود نداشت،‌ استفاده از انترنت نیز رسما ممنوع بود. طالبان بر اساس دوکتورین یا آموزه‌های بنیادگرایی شان،‌ نشر وبخش تصاویر انسان‌ها و حیوانات را ممنوع کردند و روزنامه‌های باقی مانده که شمار شان به ۱۲ می‌رسید، حاوی هیچ تصویری نبوند. رهبری طالبان به ندرت در حضور رسانه‌های حاضر می‌شدند و در مورد صدور پالیسی‌های شان، کنفرانس خبری برگزار نمی‌کردند.

حکومت نخست طالبان نیز به خاطر عدم تحمل پذیری مذهبی و آزار و اذیت اقلیت‌ها شناخته شده بود. در کنار کشتار دسته‌ جمعی هزاره‌های شیعه،‌ طالبان غیر مسلمانان را نه تنها از مسکن گزینی یکجا با مسلمانان منع کردند،‌ بلکه آنان را از اعمار عبادتگاه‌های جدا منع کردند و آنها را ملزم می‌کردند تا در محضر عام علایم فارقه بپوشند. یکی از اعمال طالبان که جهان را تکان داد،‌ انهدام دو مجسمهٔ بزرگ بودا بود که در قرن ششم میلادی بنا شده بود، اقدامی که حتی توسط متحدین طالبان منجمله پاکستان محکوم شد.

دورهٔ کنونی

قبل از اینکه طالبان در آگست ۲۰۲۱ به اریکهٔ قدرت برگردند،‌ افغانستان دارای رسانه‌های پویا و پر جنب جوش در حال رشد داشت که بیش از ۶۰۰ رسانه در سراسر آن کشور فعالیت داشتند. با در نظرداشت اینکه تلویزیون حالا درمقایسه با دههٔ ۱۹۹۰ به مراتب گسترده است،‌ مقامات طالبان تا حالا به ایستگاه‌های تلویزیون اجازهٔ فعالیت را داده اند و به طور منظم در تلویزیون‌ها مصاحبه می‌کنند.

اما موسیقی و برنامه‌‌های سرگرمی ممنوع شده اند و در کنار فلم‌های خارجی و هر محتوی دیگرکه از دید طالبان منتقد اسلام باشد،‌ ممنوع شدند. پوشش خبری اعتراضات یا مسایل امنیتی به شدت سانسور می‌شود. گرچه طالبان ادعا می‌کنند که پس ازآنکه آنان کنترول کشور را به دست آوردند،‌ هیچ ژورنالستی کشته نشده است،‌ مرکز ژورنالستان افغانستان ۱۳۰ رویدادی را مستند سازی کرده است که روزنامه نگاران در سال نخست حکمرانی طالبان نه تنها با خشونت مواجه بودند، بلکه با توقیف خودسرانه نیز رو به رو شده اند.

زنان ژورنالیست که حالا ملزم اند در مقابل کمره چهرهٔ شان را بپوشانند،‌ با دشوار‌ترین موانع مواجه بوده اند. همه این محدودیت‌ها فعالیت رسانه‌ها را با مشکل مواجه کرده اند. بر اساس گزارش خبرنگاران بدون مرز،‌ تقریبا نیمی رسانه‌های این کشور در نخستین ماه‌های حکمرانی طالبان مسدود شدند. در این میان، ۵۰ درصد ژورنالستان مرد و ۸۰ درصد ژورنالستان زن وظایف شان را از دست دادند. از آن زمان به اینسو، افغانستان در رده بندی شاخص جهانی آزادی مطبوعات،‌ ۳۰ امتیاز نزول کرده است،‌ یعنی در میان ۱۸۰ کشور، افغانستان از رهگذر شاخص آزادی مطبوعات در سال ۲۰۲۱ در ردهٔ ۱۲۲ قرارگرفت، و در سال ۲۰۲۳ در ردهٔ ۱۵۲ قرار گرفته است.

طالبان در جریان ۲۰ سال شورش،‌ از انترنت بهره‌برداری کردند و با استفاده از رسانه‌های اجتماعی تبلیغات خود را بخش و نشر کردند. برخلاف ممنوعیت شدید رسانه‌ها در دههٔ ۱۹۹۰ میلادی،‌ حملات تهاجمی طالبان در سال ۲۰۲۱ با پیام‌های تویت،‌ تصاویر سلفی و پخش زنده تبلیغات طالبان همراه بود. این گروه حتا در صدد بهبود و گسترش اتصال انترنت در افغانستان بود، اما هنوزهم از طریق قطع انترنت هدفمند،‌ کنترول خود را بر انترنت حفظ کرده اند.

قانون اساسی گذشته که متضمن آزادی رسانه‌ها و آزادی مذاهب بود، نیز توسط طالبان لغو شده است. در عین حال،‌ با پیشروی‌های طالبان بسیاری از جمعیت اقلیت‌ها، کشور شان را ترک کردند. با‌ آنهم رهبری طالبان تلاش‌هایی را به خرچ داد تا امنیت آنان را تامین کند. اما، شماری از جوامع مانند شیعیان هزاره ازخشونت‌های قومی آسیب دیده اند. در حالی که پیروان احمدی، بهایی و کسانیکه به مسیحیت گرایده اند،‌ زیر عنوان ارتداد از اسلام باآزار و اذیت مواجه اند. غیر مسلمانان از هرگونه تبلیغ دینی به شدت منع شده اند.

با وجودیکه افغانستان دارای منابع سرشار طبیعی و موقعیت استراتیژیک در میان راه‌های تجاری عمده است، این کشور برای مدت طولانی یکی از فقیرترین کشورهای جهان بوده و یگانه کشوری در منطقه است که در فهرست کشورهای کمتر توسعه یافته ملل متحد قرار گرفته است.

بیش از دو-سوم حصهٔ جمعیت این کشور در بخش زراعت مصروف کار است و از طریق کشاورزی امرار معاش می‌کنند، اما آنان به دلیل خشکسالی‌های شدیدی که به صورت دوره‌ای منطقه را متاثر می‌کند، آسیب پذیر استند. منازعه‌ای که از چندین دهه به اینسو ادامه دارد،‌ زیرساختار‌های این کشور را ویران کرده، در حالیکه فساد اداری و حکومتداری بی ثبات موجب دلسردی سرمایه گذاری شده است. این وضعیت سبب شده تا بخش اعظم جمعیت این کشور وابسته به کمک‌های خارجی باشند.

دورهٔ قبلی

رژیم اول طالبان یک اقتصاد فلج را به میراث برد. پیش از آن، صنعت دولتی حکومت کمونستی پیشین به کمک‌های اتحاد جماهیر شوروی که در سال ۱۹۹۱ سقوط کرد، وابسته بود، وضعیتی که این کشور را بدون کمک‌ها رها کرد. در جریان جنگ داخلی، عاید سرانه سالانه تا ۲۵ درصد کاهش یافت و در نهایت عاید ناخالص این کشور در سال ۱۹۹۶ به ۳.۱ میلیارد دالر کاهش یافت.

زمانیکه طالبان قدرت را به دست گرفتند، افغانستان با مرگ ۱۰۱ کودک از هر ۱۰۰۰ کودک نوزاد یکی از بالاترین میزان مرگ و میر کودکان نوزاد در جهان را داشت و نزدیک به شش کودک دیگر قبل از پنج سالگی وفات می‌کردند. در زمان حکمرانی طالبان در عمل تقریبا هیچ رشد اقتصادی وجود نداشت. پس از آنکه طالبان از تحویلدهی اسامه بن لادن امتناع کردند،‌ تعزیرات ملل متحد در سال ۱۹۹۹ میلادی اعمال شد. علاوه بر آن، بدترین خشکسالی در تاریخ این کشور،‌ وضعیت اقتصادی را تشدید کرد و موجب ایجاد بحران بشری شد.

فعالیت سازمان‌های امداد رسان بین المللی به دلیل خشونت‌های گسترده و مقررات سختگیرانهٔ طالبان به مشکل مواجه شد. افغانستان در جریان حکمرانی طالبان سالانه فقط اندکی بیش از ۲۰۰ میلیون دالر کمک‌ دریافت می‌کرد. ملل متحد نیز طالبان را متهم می‌کرد که آنان مانع ارسال کمک‌های غذایی به مناطق اقلیت‌ها و ساحات خارج کنترول شان می‌شوند.

تولید تریاک از دیر مدت زمان یک منبع عمدهٔ عواید غیرقانونی بود و بیش از ۹۰ درصد هیرویین جهان از افغانستان منشا می‌گرفت. تنها در سال ۱۹۹۹ میلادی، ۴۶۰۰ متریک تن تریاک در این کشور تولید شد که ارزش آن به ۲۵۱ میلیون دالر می‌رسید که معادل ۱۰ درصد عاید ناخالص این کشور می‌شد. گرچه طالبان در سال ۲۰۰۰ میلادی کشت کوکنار را ممنوع کردند، افزایش قیمت‌ها به نفع رهبران طالبان و متحدین آن که در تجارت مواد مخدر دخیل بودند، تمام شد.

دورهٔ کنونی

پس از سقوط طالبان در سال ۲۰۰۱ میلادی، کمک های خارجی آغاز شد و رشد اقتصادی در این کشور از سر گرفته شد. قبل از تهاجم ۲۰۲۱ طالبان، افغانستان در جریان ۲۰ سال گذشته بیش از ۷۷ میلیارد دالر کمک‌های اقتصادی دریافت کرد و عاید ناخالص آن به بیش از ۲۰ میلیارد دالر افزایش یافت. مراقبت های صحی، معیارها یا استاندارد‌های زندگی نیز بهبود یافت و میزان مرگ و میر کودکان به کمتر از ۵۰ نوزاد در هر هزار تولد کاهش یافت.

اما فساد اداری در حکومت، بی ثباتی سیاسی و ادامهٔ شورش‌های توام با خشونت موجب شد تا افغانستان یکی از فقیرترین کشور‌های جهان باقی بماند. پیشروی ۲۰۲۱ طالبان بلافاصله پیامد‌های اقتصادی را در پی داشت، زیرا عاید ناخالص بیش از ۲۰ درصد کاهش یافت. نزدیک به هفت میلیارد دالر ذخایر پولی این کشور در خارج به دلیل وضع تعزیرات مسدود شد و کمک‌های خارجی که ۴۳ درصد تولید ناخالص داخلی و ۷۵ درصد مخارج عامه را زیر پوشش قرار می‌داد، دو میلیارد دالر کاهش یافت.

پیامدهای تسلط طالبان، تاثیرات کووید۱۹ و خشکسالی شدید، باعث ایجاد وضعیتی شده است که سازمان ملل متحد آن را بزرگترین بحران بشری جهان می خواند. در نتیجه آن، شمار افغان های نیازمند به کمک های بشردوستانه از ۱۸.۴ میلیون نفر در سال ۲۰۲۱، به ۲۸.۳ میلیون نفر، یا بیش از دو بر سوم حصهٔ جمعیت افغانستان در ۲۰۲۳، در حالی افزایش یافته که سوء تغذیه میان کودکان، نزدیک به دوبرابر یا ۳.۸۸ میلیون شده است.

در عین حال، اقدامات سرکوبگرایانهٔ طالبان بار دیگر مانع انتقال کمک های بشردوستانه شده است. سازمان هایی مانند حفاظت از کودکان و برنامهٔ جهانی غذا به دلیل وضع محدودیت ها در برابر کارمندان زن این نهادها، فعالیت های خود را به تعلیق درآوردند.

کشت کوکنار که منبع تمویل شورش مسلحانهٔ طالبان بود، در جریان هرج و مرج اخیر رونق یافت. در سال ۲۰۲۲، ۵۶۰۰ متریک تُن حاصل کوکنار جمع آوری و به قیمت بی سابقهٔ ۱.۴ میلیارد دالر به فروش رسید. در حالی که طالبان باردیگر بر کشت کوکنار ممنوعیت وضع کرد، قاچاق مواد مخدر جریان دارد، و رهبران طالبان نیاز کمک های بین المللی را به عنوان بدیل برای منبع درآمد برای دهاقین تایید می کنند.

از ۳.۲۳ میلیارد دالر که دفتر هماهنگی امور بشردوستانهٔ ملل متحد در سال ۲۰۲۳ تقاضا کرده بود، تنها ۸۰۰ میلیون آن تا ماهٔ آگست جمع آوری شد. حکومت های جهان به شمول ایالات متحده، در جستجوی راه هایی اند تا بدون تمویل یا مشروعیت دادن به طالبان، کمک به مردم افغانستان را فراهم کنند. برخی از تحریم ها کاهش یافته، و نصف از دارایی های منجمد شده توسط ایالات متحده برای هزینه و مخارج آزاد ساخته شد. ولی برای رسیدگی عاجل به وضعیت بشری، سازمان های مدافع حقوق بشر خواستار همکاری عمیق تر شد.

موضوع زنان در افغانستان که تحت تاثیر آموزه های بنیادنگرایانهٔ اسلامی و نیز سنت های مردسالارانهٔ قبیله ای می باشد، از دیرزمان پیچیده بوده است. قرن بیستم شاهد موفقیت حکومت های مرکزی در کابل برای آوردن اصلاحات عصری بود و تلاش می ورزیدند تا دامنهٔ آن را به ولایت ها گسترش بدهند، ولی اغلب از سوی رژیم های بعدی معکوس می شد – چیزیکه امروز نیز ادامه دارد.

دورهٔ قبلی

قانون اساسی ۱۹۶۴، حق رای و تساوی زنان در افغانستان را تضمین کرد. این آزادی بی سابقه در زمامداری حکومت رییس جمهور محمد داود خان و بعداً در حکومت کمونیستی ادامه داشت. در سال های ۱۹۷۰، بیش از ۴۰۰هزار زن و دختر در سراسر کشور به مکتب میرفت و بیش از نصف محصلان زنان بودند. ولی به دلیل عرف محلی در ولایت های افغانستان، زنان مقید باقی ماندند و مخالفت روستانشینان در برابر آنچه که فساد غربی نگریسته می شد زمینه را برای حمایت از شورش های اسلامگرا فراهم می کرد.

در جریان جنگ های داخلی پس از سقوط رژیم کمونیستی، برخی از گروه های مجاهدین حقوق زنان را هدف قرار دادند و زنان از سوی گروه های رقیب مورد اختطاف و خشونت های جنسی قرار گرفتند. معکوس شدن برابری جنسیتی با تصرف کابل توسط طالبان که وزارت امر به معروف و نهی از منکر را تشکیل دادند، سریعتر شد.

زنان به پوشیدن چادری مجبور ساخته شدند. به جز از زنان بیوه، زنان دیگر اجازه نداشتند تا کار کنند و یا منزل را بدون محرم از ترک کنند. دختران بالاتر از سن هشت سال، اجازهٔ رفتن به مکتب را نداشتند. باوجود آن هم، سازمان های به مانند گولدن نیدل سونگ سکول، به گونهٔ مخفی در خانه های شخصی به تدریس دختران می پرداختند.

از این که یک بخش بزرگ داکتران و معلمان زنان بودند، ممنوعیت آنی بر کار آنان، صحت و تعلیم همه جمعیت را به شدت متاثر ساخت. با میانجیگری ادارهٔ صلیب سرخ، طالبان برای بعضی از محصلان اناث رشتهٔ طب اجازه داد تا دروس خود را دوباره آغاز کنند. کار سازمان های امدادرسان بین المللی نیز با ممانعت مواجه شد، زیرا نمی توانستند زنان را استخدام کنند.

طالبان بسیاری از محدودیت های خود را به عنوان یک اقدام موقت در زمان جنگ معرفی کردند، اما وعده های آنان مبنی بر این که زنان در نهایت اجازهٔ کار و تحصیل را براساس قانون شریعت خواهند داشت، هرگز تحقق نیافت. باوجود ادعای شان مبنی بر حفاظت از زنان، برخی از قومندانان طالبان با متحدین القاعدهٔ خود، در اختطاف و قاچاق صدها دختر جوان دست داشتند.

دورهٔ کنونی

قبل از تسلط طالبان، حدود ۳.۵ میلیون دختر به مکتب میرفت، از میان ۴۵۰ هزار محصل، ۳۳درصد آنان زنان بودند. ۳۰ درصد کارمندان ملکی زنان بودند، ۲۸ درصد قانونگذاران را زنان تشکیل می دادند و در میان نیروی امنیتی و دفاعی ۳۰۰ هزار نفری افغان، ۶۳۰۰ تن آنان زن بود.

طالبان با کسب قدرت در آگست ۲۰۲۱، در ابتدا وانمود کردند که رفتار معتدل تر را اختیار خواهند کرد و به حقوق زنان احترام خواهند کرد. ولی پس از آن، طالبان یک موجی از محدودیت ها را وضع کردند که در نتیجه، پیشرفت دو دههٔ زنان را از بین برد. در ابتدا طالبان اعلام کردند که زنان می توانند در صنوف درسی جداگانه، به دروس خود ادامه بدهند. ولی، با آغاز سال تعلیمی در سپتمبر سال ۲۰۲۱، به دختران بالاتر از صنف ششم، اجازهٔ رفتن به مکتب داده نشد. وزارت امر به معروف و نهی از منکر جاگزین وزارت امور زنان شد.

در دسمبر سال ۲۰۲۱، سفر کردن زنان بدون محرم به فاصلهٔ بیشتر از ۴۵ مایل (حدود ۷۲ کیلومتر) منع قرار داده شد و رانندگان از سوار کردن زنان بدون حجاب در وسایط شان منع شدند. در سال ۲۰۲۲ محدودیت های بیشتر وضع شد. در پارک ها و دیگر محلات عامه ابتدا زنان از مردان جدا ساخته شد، ولی بعداً زنان کاملا از رفتن به پارک ها منع شدند. به گردانندگان تلویزیون ها بار دیگر دستور داده شد تا چهره های خود را بپوشانند و رفتن زنان به پوهنتون ها رسماً منع قرارداده شد.

سازمان های غیرحکومتی بین المللی و داخلی نیز دچار مشکلات شدند. برخی از این سازمان ها به تعلیق درآوردن ماموریت خود را بر رعایت کردن ممنوعیت کار بر کارمندان زن، ترجیح دادند.

تازه ترین اقدام طالبان در ماهٔ جولای سال ۲۰۲۳ بود، زمانیکه دستور بسته شدن آریشگاه ها را صادر کردند، یکی از آخرین محلات که زنان افغان می توانستند در بیرون از منزل در آن گردهم بیایند.

باوجود تعهد برای تشکیل یک حکومت همه شمول، طالبان یک حکومت سرپرست کاملاً متشکل از مردان را اعلام کردند. زنان و خبرنگاران معترض، لت و کوب شدند. بیست و هشت زن که قبلاً به عنوان اعضای شورای ملی خدمت می کردند، از کشور فرار کردند، ولی به دادخواهی جهانی در برابر پالیسی های طالبان ادامه دادند. در عین حال، طالبان چندین رویداد اعتراضی زنان را بگونهٔ خشونت بار سرکوب کردند. گزارشگر ویژهٔ سازمان ملل متحد (برای افغانستان) بیان داشت که رفتار طالبان در برابر زنان می تواند به عنوان جنایت علیهٔ بشریت تلقی شود.

دستورات و اعلامیه های طالبان که زنان را متاسر می‌سازد

پس از تسلط مجدد در اگست ۲۰۲۱، طالبان بار دیگر محدودیت‌های سرکوبگرانه را بر زنان در افغانستان اعمال کردند. اما این بار محدودیت ها به تدریج اعمال شد.

بازگشت طالبان به قدرت، دستاوردهای دو دهه حقوق زنان را از بین برد.

• حدود ۳.۵ میلیون دختر به مکتب می‌رفتند
• حدود ۳۳ درصد ۴۵۰ هزار دانشجوی موسسات تحصیلات عالی زنان بودند.
• حدود ۳۰ درصد کارمندان ملکی زنان بودند
• حدود ۲۸ درصد قانونگذاران را زنان تشکیل می دادند
• حدود ۲۱ درصد کارمندان ملکی زنان بودند
• . در میان نیروی امنیتی و دفاعی ۳۰۰ هزار نفری افغان، ۶۳۰۰ تن آنان زن بود

منابع:

• United States Institue of Peace, The Taliban Continue to Tighten Their Grip on Afghan Women and Girls
• UNESCO, The right to education: What's at stake in Afghanistan?
• Brookings, The fate of women's rights in Afghanistan

نتیجه گیری

با تحکیم قدرت و روی دست گرفتن اقدامات سرکوب‌گرانۀ بیشتر بر زندگی افغان ها، امیدها در مورد این که نسل جدید طالبان میانه روتر از نسل قبلی خود خواهد بود، بگونهٔ تدریجی از بین رفت. باید دید که آیا تسلط طالبان بر قدرت در افغانستان ادامه خواهد یافت یا خیر. ولی در حال حاضر، جامعهٔ جهانی خود را در بن بستی می بیند که در آن کمک به مردم افغانستان ممکن مستلزم هماهنگی با همان رژیمی باشد که تا حد زیاد مسوول مشکلات آنها است.