бихәтәр җай йоқ
бир уйғур әр кишиниң хитай түрмисидин түркийәгә келиш сәпири.
хәтер мердок вә брайен велямсон ишлигән | америка авази хәвири
түркийә узундин буян, бир әсирдин көпрәк хитайда диний зиянкәшликкә учрап кәлгән бир түрки вә мусулман аз санлиқ милләт топи болған уйғурлар үчүн бихәтәр панаһгаһ дәп қарилип кәлгән. башқа нурғун дөләтләрдики уйғур мусапирлири хитайға өткүзүп берилиш хәвипигә дуч келиду. әмма түркийә вә хитай мунасивитиниң күчийишигә әгишип , истанбулдики нурғун уйғурлар түркийәдә бәһриман болуватқан қоғдинишниң суслап кетишидин вә хитай һөкүмитиниң қолида йәнә бир қетим зиянкәшликкә учришидин әнсирәйду.
мән кичик чеғимда анамни даим қоллирини бағлиған һалда өйдин сиритқа тартип елип чиқип кетәтти.
улар уни дөләт дүшмини дәйтти.
у шәк шүбһисизки маарип тәрбийәси көргән вә коммунист әмәс иди.
у маңа һәқиқи тарихимизни өгәткән.
адил абдуғопур қәшқәрдин кәлгән мусулман уйғур, у шәһәр у шәрқи түркистан дәп атайдиған дөләттә.
шинҗаң
хитай
рәсмий һалда бу район шинҗаң уйғур аптоном райони дәп атилиду вә хитайниң бир қисми.
1949-йили хитай хәлқ җумһурийити қурулуп, нәччә он йиллиқ малиманчилиқ вә сиртниң арилишишидин кейин шинҗаң коммунистларниң контроллуқиға өтти.
алдинқи әсирниң 90- йиллирида, совет иттипақи йимирилип, оттура асиядики мусулманларни асас қилған мустәқил дөләтләр барлиққа кәлгәндин кейин, у йәрдики бөлгүнчилик һәрикәтлири күчийип кәтти.
йеқинқи йиллардин буян, хитай шинҗаңдики бөлгүнчиләр вә паалийәтчиләргә зәрбә беришни юқири көтүрди.
тәхминән бир милйон уйғур һазир хитайниң "қайта тәрбийәләш лагерлири" да дәп ишинилмәктә, бу нуқтида америка хитайни қийнаш вә мәҗбурий әмгәккә селиш қатарлиқларни өз ичигә алған һалда "инсанийәткә қарши җинайәт" садир қилди дәп әйиблиди.
хитайнииң ейтишичә лагирлар кишиләрни намратлиқтин көтүрүватиду.
илгири у түрмиләр иди, һазир лагерлар барлиққа кәлди.
у охшаш.
1997- йили ғулҗида намайиш болди. биз үч күн кочида болдуқ.
адилниң дейишичә, тик учарлар намайишичиларға суюқлуқ ташлиған.
кишиләрниң учисидики кийимлири музлап қалған иди. мән кишиләрниң кочиларда өлгәнликини көргән идим.
намайишчилар кейин үшшүк тәгкән қол вә пут бармақлириниң рәсимлирини тарқатқан.
биз дөләтчи болушни халайттуқ. биз өзимизниң исламий байрамлиримизни тәбрикләшни халайттуқ.
кишилик һоқуқ тәшкилатлири бу күнни "ғулҗа вәқәси" дәп атайду.
һөкүмәт намайишини тармар қилди. йүзлигән киши қолға елинди, яриланди яки өлтүрүлди.
арқидин йәнә миңлиған киши қолға елинди.
мән үч күн йошурунуп йүрүп, андин түркмәнистанға қечиш үчүн [ялған] паспортқа еришиш мәқситидә бейҗиңгә бардим.
мән айродромда айропиланға чиқиватқан вақитта қолға елиндим вә 14 йиллиқ қамақ җазасиға һөкүм қилиндим.
улар мени бир зораван гуруппиниң әзаси деди вә қәшқәрдики бир түрмигә елип барди.
түрмидики дәсләпки үч айда биз һечқандақ йепинча йоқ бир соғуқ өйгә соландуқ.
улар бизни һаҗәтханиға елип чиққан чағда бизни қошуп кишәнләп қоятти.
әгәр бир күндә бир кишиниң бир қетимдин көпрәк һаҗәткә " бериши" зөрүр болуп қалса, шу өйниң ичидила беришқа тоғра келәтти, шуниң билән өйниң һаваси сесип кетәтти.
үч йилдин кейин мени үрүмчидики йәнә бир түрмигә йөткиди.
у йәрдә икки яки үч күндә бир тазилинидиған очуқ тәрәт қачиси бар бир камерда биз оттуз киши ухлайттуқ.
дини түс алған бир ишни қилип қойидиған болсақ хитай мәһбуслар уйғурларни юқириға доклат қилатти.
дини түс алған бир ишни қилип қойидиған болсақ хитай мәһбуслар уйғурларни юқириға доклат қилатти.
бир күни кәчтә мән ухлаветип [намазға әзан] товлаптимән.
достлирим мени ойғитишқиму җүрәт қилалмиғудәк дәриҗидә қорқуп кетипту.
улар мени каридорға елип чиқип, солақханиниң чоң ишикигичә сөрәп елип барди.
мән түрмә һойлисида 5-8 пәләмпәй пәскә йиқилип чүштүм.
асасән бир ай дегүдәк бир күндә 10 саәттин көпрәк вақитни белим егилгән һаләттә бойнумға 25 килограмлиқ кесәк есилған пети өткүзгән идим.
мән җаза муддити тошқан чағда түрмидин айрилдим. әмма кона достлар билән алақә орнатқан сәвәптин йәнә икки қетим қолға елиндим. шуңа мән дөләттин қечип чиқтим.
адил шинҗаңдин қошна өлкигә қачақ йол билән чиққан.
хитай
у йүннән өлкисидики бәзи достлар билән көрүшкән. улар бирликтә вейтнамға қарап орманлиқта 24 саәт пиядә йол йүргән.
андин у малайсия , тайланд , лаос ... қа барған.
... вә ахирида түркийәгә 2014- йили кәлгән.
түркийә узундин бери уйғурлар қечип баридиған бихәтәррәк дәп қаралған дөләтләрниң бири. кишилик һоқуқ адвокатлириниң ейтишичә анчә күчлүк болмиған дөләтләр хитайниң чақириқиға бинаән уйғурларни өткүзүп беришни өзиниң мәҗбурийитидәк һес қилидикән.
түрк хәлқи уйғурларға наһайити иҗабий қарайду.
тилимиз охшишип кетиду вә динимиз охшаш.
дәйду мусапирлар адвокати ибраһим әргин.
әмма өткән бир қанчә йилда бу хил күч тәңпуңлуқи түркийәниң хитай билән болған иқтисадий бағлинишиниң чоңқурлишишиға әгишип өзгиришкә башлиди.
хитай түрмилиригә қамалған аилә әзалирини издәватқан һәмдә хәвәр вә иҗтимаий таратқуларда уни музакирә қиливатқан уйғурлар аваричилиққа дуч келиду.
2020- йилиниң ахирида , хитай түркийә билән болған җинайәтчиләрни өткүзүп бериш шәртнамисини күчкә игә қилди.
бизниң билишимизчә һечқандақ бир уйғур хитайға өткүзүп берилмиди. әмма әгәр хитай түркийәгә уларниң террорчи яки җинайәтчи икәнликини дәйдиған болса, улар қолға елиниду вә 12 айға қәдәр қамақта тутуп қелиниду.
[әгәр түркийәму бу шәртнамини күчкә игә қилса, у] бизниң көплигән яки барлиқ херидарлиримизниң яшаш һоқуқиға дәхли тәрүз қилған болиду.
түркийә ташқи ишлар министири буни "уйғурларни өткүзүп бериш үчүн болунған бир келишим дегәнлик хата вә адаләтсизлик" деди.
мән түркийәни сөйимән, әмма униң мунасивитиниң хитай билән техиму күчийватқанлиқини һәр вақит көрүп йетәләймән.
бу йәр қорқунчлуқ болуп кетиватиду.
мән кичик чеғимда анамни даим қоллирини бағлиған һалда өйдин сиритқа тартип елип чиқип кетәтти.
улар уни дөләт дүшмини дәйтти.
у шәк шүбһисизки маарип тәрбийәси көргән вә коммунист әмәс иди.
у маңа һәқиқи тарихимизни өгәткән.
адил абдуғопур қәшқәрдин кәлгән мусулман уйғур, у шәһәр у шәрқи түркистан дәп атайдиған дөләттә.
шинҗаң
бейҗиң
қәшқәр
хитай
рәсмий һалда бу район шинҗаң уйғур аптоном райони дәп атилиду вә хитайниң бир қисми.
һиндистан
1949-йили хитай хәлқ җумһурийити қурулуп, нәччә он йиллиқ малиманчилиқ вә сиртниң арилишишидин кейин шинҗаң коммунистларниң контроллуқиға өтти.
алдинқи әсирниң 90- йиллирида, совет иттипақи йимирилип, оттура асиядики мусулманларни асас қилған мустәқил дөләтләр барлиққа кәлгәндин кейин, у йәрдики бөлгүнчилик һәрикәтлири күчийип кәтти.
қазақистан
қирғизистан
өзбекистан
таҗикистан
йеқинқи йиллардин буян, хитай шинҗаңдики бөлгүнчиләр вә паалийәтчиләргә зәрбә беришни юқири көтүрди.
тәхминән бир милйон уйғур һазир хитайниң "қайта тәрбийәләш лагерлири" да дәп ишинилмәктә, бу нуқтида америка хитайни қийнаш вә мәҗбурий әмгәккә селиш қатарлиқларни өз ичигә алған һалда "инсанийәткә қарши җинайәт" садир қилди дәп әйиблиди.
хитайнииң ейтишичә лагирлар кишиләрни намратлиқтин көтүрүватиду.
илгири у түрмиләр иди, һазир лагерлар барлиққа кәлди.
у охшаш.
1997- йили ғулҗида намайиш болди. биз үч күн кочида болдуқ.
адилниң дейишичә, тик учарлар намайишичиларға суюқлуқ ташлиған.
кишиләрниң учисидики кийимлири музлап қалған иди. мән кишиләрниң кочиларда өлгәнликини көргән идим.
намайишчилар кейин үшшүк тәгкән қол вә пут бармақлириниң рәсимлирини тарқатқан.
биз дөләтчи болушни халайттуқ. биз өзимизниң исламий байрамлиримизни тәбрикләшни халайттуқ.
кишилик һоқуқ тәшкилатлири бу күнни "ғулҗа вәқәси" дәп атайду.
һөкүмәт намайишини тармар қилди. йүзлигән киши қолға елинди, яриланди яки өлтүрүлди.
арқидин йәнә миңлиған киши қолға елинди.
мән үч күн йошурунуп йүрүп, андин түркмәнистанға қечиш үчүн [ялған] паспортқа еришиш мәқситидә бейҗиңгә бардим.
мән айродромда айропиланға чиқиватқан вақитта қолға елиндим вә 14 йиллиқ қамақ җазасиға һөкүм қилиндим.
улар мени бир зораван гуруппиниң әзаси деди вә қәшқәрдики бир түрмигә елип барди.
түрмидики дәсләпки үч айда биз һечқандақ йепинча йоқ бир соғуқ өйгә соландуқ.
улар бизни һаҗәтханиға елип чиққан чағда бизни қошуп кишәнләп қоятти.
әгәр бир күндә бир кишиниң бир қетимдин көпрәк һаҗәткә " бериши" зөрүр болуп қалса, шу өйниң ичидила беришқа тоғра келәтти, шуниң билән өйниң һаваси сесип кетәтти.
үч йилдин кейин мени үрүмчидики йәнә бир түрмигә йөткиди.
у йәрдә икки яки үч күндә бир тазилинидиған очуқ тәрәт қачиси бар бир камерда биз оттуз киши ухлайттуқ.
дини түс алған бир ишни қилип қойидиған болсақ хитай мәһбуслар уйғурларни юқириға доклат қилатти.
көп учрайдиған җазалаш бешиңизни тәрәт қачисиға тиқиш иди.
бир күни кәчтә мән ухлаветип [намазға әзан] товлаптимән.
достлирим мени ойғитишқиму җүрәт қилалмиғудәк дәриҗидә қорқуп кетипту.
икки хитай мәһбус путумдин тартқиничә мени кариваттин сөрәп чүшүрүвәткән иди.
улар мени каридорға елип чиқип, солақханиниң чоң ишикигичә сөрәп елип барди.
мән түрмә һойлисида 5-8 пәләмпәй пәскә йиқилип чүштүм.
асасән бир ай дегүдәк бир күндә 10 саәттин көпрәк вақитни белим егилгән һаләттә бойнумға 25 килограмлиқ кесәк есилған пети өткүзгән идим.
мән җаза муддити тошқан чағда түрмидин айрилдим. әмма кона достлар билән алақә орнатқан сәвәптин йәнә икки қетим қолға елиндим. шуңа мән дөләттин қечип чиқтим.
адил шинҗаңдин қошна өлкигә қачақ йол билән чиққан.
хитай
у йүннән өлкисидики бәзи достлар билән көрүшкән. улар бирликтә вейтнамға қарап орманлиқта 24 саәт пиядә йол йүргән.
андин у малайсия , тайланд , лаос ... қа барған.
... вә ахирида түркийәгә 2014- йили кәлгән.
түркийә узундин бери уйғурлар қечип баридиған бихәтәррәк дәп қаралған дөләтләрниң бири. кишилик һоқуқ адвокатлириниң ейтишичә анчә күчлүк болмиған дөләтләр хитайниң чақириқиға бинаән уйғурларни өткүзүп беришни өзиниң мәҗбурийитидәк һес қилидикән.
түрк хәлқи уйғурларға наһайити иҗабий қарайду.
тилимиз охшишип кетиду вә динимиз охшаш.
дәйду мусапирлар адвокати ибраһим әргин.
әмма өткән бир қанчә йилда бу хил күч тәңпуңлуқи түркийәниң хитай билән болған иқтисадий бағлинишиниң чоңқурлишишиға әгишип өзгиришкә башлиди.
хитай түрмилиригә қамалған аилә әзалирини издәватқан һәмдә хәвәр вә иҗтимаий таратқуларда уни музакирә қиливатқан уйғурлар аваричилиққа дуч келиду.
2020- йилиниң ахирида , хитай түркийә билән болған җинайәтчиләрни өткүзүп бериш шәртнамисини күчкә игә қилди.
бизниң билишимизчә һечқандақ бир уйғур хитайға өткүзүп берилмиди. әмма әгәр хитай түркийәгә уларниң террорчи яки җинайәтчи икәнликини дәйдиған болса, улар қолға елиниду вә 12 айға қәдәр қамақта тутуп қелиниду.
[әгәр түркийәму бу шәртнамини күчкә игә қилса, у] бизниң көплигән яки барлиқ херидарлиримизниң яшаш һоқуқиға дәхли тәрүз қилған болиду.
түркийә ташқи ишлар министири буни "уйғурларни өткүзүп бериш үчүн болунған бир келишим дегәнлик хата вә адаләтсизлик" деди.
мән түркийәни сөйимән, әмма униң мунасивитиниң хитай билән техиму күчийватқанлиқини һәр вақит көрүп йетәләймән.
бу йәр қорқунчлуқ болуп кетиватиду.
мән кичик чеғимда анамни даим қоллирини бағлиған һалда өйдин сиритқа тартип елип чиқип кетәтти.
улар уни дөләт дүшмини дәйтти.
у шәк шүбһисизки маарип тәрбийәси көргән вә коммунист әмәс иди.
у маңа һәқиқи тарихимизни өгәткән.
адил абдуғопур қәшқәрдин кәлгән мусулман уйғур, у шәһәр у шәрқи түркистан дәп атайдиған дөләттә.
моңғулийә
үрүмчи
шинҗаң
қәшқәр
бейҗиң
хитай
рәсмий һалда бу район шинҗаң уйғур аптоном райони дәп атилиду вә хитайниң бир қисми.
һиндистан
1949-йили хитай хәлқ җумһурийити қурулуп, нәччә он йиллиқ малиманчилиқ вә сиртниң арилишишидин кейин шинҗаң коммунистларниң контроллуқиға өтти.
алдинқи әсирниң 90- йиллирида, совет иттипақи йимирилип, оттура асиядики мусулманларни асас қилған мустәқил дөләтләр барлиққа кәлгәндин кейин, у йәрдики бөлгүнчилик һәрикәтлири күчийип кәтти.
қазақистан
қирғизистан
өзбекистан
таҗикистан
йеқинқи йиллардин буян, хитай шинҗаңдики бөлгүнчиләр вә паалийәтчиләргә зәрбә беришни юқири көтүрди.
тәхминән бир милйон уйғур һазир хитайниң "қайта тәрбийәләш лагерлири" да дәп ишинилмәктә, бу нуқтида америка хитайни қийнаш вә мәҗбурий әмгәккә селиш қатарлиқларни өз ичигә алған һалда "инсанийәткә қарши җинайәт" садир қилди дәп әйиблиди.
хитайнииң ейтишичә лагирлар кишиләрни намратлиқтин көтүрүватиду.
илгири у түрмиләр иди, һазир лагерлар барлиққа кәлди.
у охшаш.
1997- йили ғулҗида намайиш болди. биз үч күн кочида болдуқ.
адилниң дейишичә, тик учарлар намайишичиларға суюқлуқ ташлиған.
кишиләрниң учисидики кийимлири музлап қалған иди. мән кишиләрниң кочиларда өлгәнликини көргән идим.
намайишчилар кейин үшшүк тәгкән қол вә пут бармақлириниң рәсимлирини тарқатқан.
биз дөләтчи болушни халайттуқ. биз өзимизниң исламий байрамлиримизни тәбрикләшни халайттуқ.
кишилик һоқуқ тәшкилатлири бу күнни "ғулҗа вәқәси" дәп атайду.
һөкүмәт намайишини тармар қилди. йүзлигән киши қолға елинди, яриланди яки өлтүрүлди.
арқидин йәнә миңлиған киши қолға елинди.
мән үч күн йошурунуп йүрүп, андин түркмәнистанға қечиш үчүн [ялған] паспортқа еришиш мәқситидә бейҗиңгә бардим.
мән айродромда айропиланға чиқиватқан вақитта қолға елиндим вә 14 йиллиқ қамақ җазасиға һөкүм қилиндим.
улар мени бир зораван гуруппиниң әзаси деди вә қәшқәрдики бир түрмигә елип барди.
түрмидики дәсләпки үч айда биз һечқандақ йепинча йоқ бир соғуқ өйгә соландуқ.
улар бизни һаҗәтханиға елип чиққан чағда бизни қошуп кишәнләп қоятти.
әгәр бир күндә бир кишиниң бир қетимдин көпрәк һаҗәткә " бериши" зөрүр болуп қалса, шу өйниң ичидила беришқа тоғра келәтти, шуниң билән өйниң һаваси сесип кетәтти.
үч йилдин кейин мени үрүмчидики йәнә бир түрмигә йөткиди.
у йәрдә икки яки үч күндә бир тазилинидиған очуқ тәрәт қачиси бар бир камерда биз оттуз киши ухлайттуқ.
көп учрайдиған җазалаш бешиңизни тәрәт қачисиға тиқиш иди.
дини түс алған бир ишни қилип қойидиған болсақ хитай мәһбуслар уйғурларни юқириға доклат қилатти.
бир күни кәчтә мән ухлаветип [намазға әзан] товлаптимән.
достлирим мени ойғитишқиму җүрәт қилалмиғудәк дәриҗидә қорқуп кетипту.
икки хитай мәһбус путумдин тартқиничә мени кариваттин сөрәп чүшүрүвәткән иди.
улар мени каридорға елип чиқип, солақханиниң чоң ишикигичә сөрәп елип барди.
мән түрмә һойлисида 5-8 пәләмпәй пәскә йиқилип чүштүм.
*
асасән бир ай дегүдәк бир күндә 10 саәттин көпрәк вақитни белим егилгән һаләттә бойнумға 25 килограмлиқ кесәк есилған пети өткүзгән идим.
мән җаза муддити тошқан чағда түрмидин айрилдим. әмма кона достлар билән алақә орнатқан сәвәптин йәнә икки қетим қолға елиндим. шуңа мән дөләттин қечип чиқтим.
MONGOLIA
XINJIANG
адил шинҗаңдин қошна өлкигә қачақ йол билән чиққан. у чеградин кесип өтүш үчүн икки километир йирақлиқта машинидин чүшүп пиядә меңишқа башлиған.
CHINA
у йүннән өлкисидики бәзи достлар билән көрүшкән. улар униңға кийим кечәк бәргән, вә улар вейтнамға қарап орманлиқта 24 саәт пиядә йол йүргән.
андин у малайсия , тайланд , лаос ... қа барған.
... вә ахирида түркийәгә 2014- йили кәлгән.
түркийә узундин бери уйғурлар қечип баридиған бихәтәррәк дәп қаралған дөләтләрниң бири. кишилик һоқуқ адвокатлириниң ейтишичә анчә күчлүк болмиған дөләтләр хитайниң чақириқиға бинаән уйғурларни өткүзүп беришни өзиниң мәҗбурийитидәк һес қилидикән.
түрк хәлқи уйғурларға наһайити иҗабий қарайду.
тилимиз охшишип кетиду вә динимиз охшаш.
дәйду мусапирлар адвокати ибраһим әргин.
әмма өткән бир қанчә йилда бу хил күч тәңпуңлуқи түркийәниң хитай билән болған иқтисадий бағлинишиниң чоңқурлишишиға әгишип өзгиришкә башлиди.
хитай түрмилиригә қамалған аилә әзалирини издәватқан һәмдә хәвәр вә иҗтимаий таратқуларда уни музакирә қиливатқан уйғурлар аваричилиққа дуч келиду.
2020- йилиниң ахирида , хитай түркийә билән болған җинайәтчиләрни өткүзүп бериш шәртнамисини күчкә игә қилди.
бизниң билишимизчә һечқандақ бир уйғур хитайға өткүзүп берилмиди. әмма әгәр хитай түркийәгә уларниң террорчи яки җинайәтчи икәнликини дәйдиған болса, улар қолға елиниду вә 12 айға қәдәр қамақта тутуп қелиниду.
[әгәр түркийәму бу шәртнамини күчкә игә қилса, у] бизниң көплигән яки барлиқ херидарлиримизниң яшаш һоқуқиға дәхли тәрүз қилған болиду.
түркийә ташқи ишлар министири буни "уйғурларни өткүзүп бериш үчүн болунған бир келишим дегәнлик хата вә адаләтсизлик" деди.
мән түркийәни сөйимән, әмма униң мунасивитиниң хитай билән техиму күчийватқанлиқини һәр вақит көрүп йетәләймән.
бу йәр қорқунчлуқ болуп кетиватиду.
мән кичик чеғимда анамни даим қоллирини бағлиған һалда өйдин сиритқа тартип елип чиқип кетәтти.
улар уни дөләт дүшмини дәйтти.
у шәк шүбһисизки маарип тәрбийәси көргән вә коммунист әмәс иди.
у маңа һәқиқи тарихимизни өгәткән.
адил абдуғопур қәшқәрдин кәлгән мусулман уйғур, у шәһәр у шәрқи түркистан дәп атайдиған дөләттә.
қазақистан
моңғулийә
үрүмчи
шинҗаң
бейҗиң
қәшқәр
хитай
пакистан
рәсмий һалда бу район шинҗаң уйғур аптоном райони дәп атилиду вә хитайниң бир қисми.
һиндистан
1949-йили хитай хәлқ җумһурийити қурулуп, нәччә он йиллиқ малиманчилиқ вә сиртниң арилишишидин кейин шинҗаң коммунистларниң контроллуқиға өтти.
алдинқи әсирниң 90- йиллирида, совет иттипақи йимирилип, оттура асиядики мусулманларни асас қилған мустәқил дөләтләр барлиққа кәлгәндин кейин, у йәрдики бөлгүнчилик һәрикәтлири күчийип кәтти.
қазақистан
қирғизистан
өзбекистан
таҗикистан
йеқинқи йиллардин буян, хитай шинҗаңдики бөлгүнчиләр вә паалийәтчиләргә зәрбә беришни юқири көтүрди.
тәхминән бир милйон уйғур һазир хитайниң "қайта тәрбийәләш лагерлири" да дәп ишинилмәктә, бу нуқтида америка хитайни қийнаш вә мәҗбурий әмгәккә селиш қатарлиқларни өз ичигә алған һалда "инсанийәткә қарши җинайәт" садир қилди дәп әйиблиди.
хитайнииң ейтишичә лагирлар кишиләрни намратлиқтин көтүрүватиду.
илгири у түрмиләр иди, һазир лагерлар барлиққа кәлди.
у охшаш.
1997- йили ғулҗида намайиш болди. биз үч күн кочида болдуқ.
адилниң дейишичә, тик учарлар намайишичиларға суюқлуқ ташлиған.
кишиләрниң учисидики кийимлири музлап қалған иди. мән кишиләрниң кочиларда өлгәнликини көргән идим.
намайишчилар кейин үшшүк тәгкән қол вә пут бармақлириниң рәсимлирини тарқатқан.
биз дөләтчи болушни халайттуқ. биз өзимизниң исламий байрамлиримизни тәбрикләшни халайттуқ.
кишилик һоқуқ тәшкилатлири бу күнни "ғулҗа вәқәси" дәп атайду.
һөкүмәт намайишини тармар қилди. йүзлигән киши қолға елинди, яриланди яки өлтүрүлди.
арқидин йәнә миңлиған киши қолға елинди.
мән үч күн йошурунуп йүрүп, андин түркмәнистанға қечиш үчүн [ялған] паспортқа еришиш мәқситидә бейҗиңгә бардим.
мән айродромда айропиланға чиқиватқан вақитта қолға елиндим вә 14 йиллиқ қамақ җазасиға һөкүм қилиндим.
улар мени бир зораван гуруппиниң әзаси деди вә қәшқәрдики бир түрмигә елип барди.
түрмидики дәсләпки үч айда биз һечқандақ йепинча йоқ бир соғуқ өйгә соландуқ.
улар бизни һаҗәтханиға елип чиққан чағда бизни қошуп кишәнләп қоятти.
әгәр бир күндә бир кишиниң бир қетимдин көпрәк һаҗәткә " бериши" зөрүр болуп қалса, шу өйниң ичидила беришқа тоғра келәтти, шуниң билән өйниң һаваси сесип кетәтти.
үч йилдин кейин мени үрүмчидики йәнә бир түрмигә йөткиди.
у йәрдә икки яки үч күндә бир тазилинидиған очуқ тәрәт қачиси бар бир камерда биз оттуз киши ухлайттуқ.
көп учрайдиған җазалаш бешиңизни тәрәт қачисиға тиқиш иди.
хитай мәһбуслар учур йәткүзгүчи болуп, уйғурлар қилған дини түс алған һәр қандақ ишни юқириға доклат қилиду.
бир күни кәчтә мән ухлаветип [намазға әзан] товлаптимән.
достлирим мени ойғитишқиму җүрәт қилалмиғудәк дәриҗидә қорқуп кетипту.
икки хитай мәһбус путумдин тартқиничә мени кариваттин сөрәп чүшүрүвәткән иди.
улар мени каридорға елип чиқип, солақханиниң чоң ишикигичә сөрәп елип барди.
мән түрмә һойлисида 5-8 пәләмпәй пәскә йиқилип чүштүм.
*
* "бу киши қаидигә хилаплиқ қилди."
асасән бир ай дегүдәк бир күндә 10 саәттин көпрәк вақитни белим егилгән һаләттә бойнумға 25 килограмлиқ кесәк есилған пети өткүзгән идим.
мән җаза муддити тошқан чағда түрмидин айрилдим. әмма кона достлар билән алақә орнатқан сәвәптин йәнә икки қетим қолға елиндим. шуңа мән дөләттин қечип чиқтим.
шинҗаң
адил шинҗаңдин қошна өлкигә қачақ йол билән чиққан. у чеградин кесип өтүш үчүн икки километир йирақлиқта машинидин чүшүп пиядә меңишқа башлиған.
хитай
пакистан
һиндистан
у йүннән өлкисидики бәзи достлар билән көрүшкән. улар униңға кийим кечәк бәргән, вә улар вейтнамға қарап орманлиқта 24 саәт пиядә йол йүргән.
андин у малайсия , тайланд , лаос ... қа барған.
... вә ахирида түркийәгә 2014- йили кәлгән.
түркийә узундин бери уйғурлар қечип баридиған бихәтәррәк дәп қаралған дөләтләрниң бири. кишилик һоқуқ адвокатлириниң ейтишичә анчә күчлүк болмиған дөләтләр хитайниң чақириқиға бинаән уйғурларни өткүзүп беришни өзиниң мәҗбурийитидәк һес қилидикән.
түрк хәлқи уйғурларға наһайити иҗабий қарайду.
тилимиз охшишип кетиду вә динимиз охшаш.
дәйду мусапирлар адвокати ибраһим әргин.
әмма өткән бир қанчә йилда бу хил күч тәңпуңлуқи түркийәниң хитай билән болған иқтисадий бағлинишиниң чоңқурлишишиға әгишип өзгиришкә башлиди.
хитай түрмилиригә қамалған аилә әзалирини издәватқан һәмдә хәвәр вә иҗтимаий таратқуларда уни музакирә қиливатқан уйғурлар аваричилиққа дуч келиду.
2020- йилиниң ахирида , хитай түркийә билән болған җинайәтчиләрни өткүзүп бериш шәртнамисини күчкә игә қилди.
[әгәр түркийәму бу шәртнамини күчкә игә қилса, у] бизниң көплигән яки барлиқ херидарлиримизниң яшаш һоқуқиға дәхли тәрүз қилған болиду.
бизниң билишимизчә һечқандақ бир уйғур хитайға өткүзүп берилмиди. әмма әгәр хитай түркийәгә уларниң террорчи яки җинайәтчи икәнликини дәйдиған болса, улар қолға елиниду вә 12 айға қәдәр қамақта тутуп қелиниду.
түркийә ташқи ишлар министири буни "уйғурларни өткүзүп бериш үчүн болунған бир келишим дегәнлик хата вә адаләтсизлик" деди.
мән түркийәни сөйимән, әмма униң мунасивитиниң хитай билән техиму күчийватқанлиқини һәр вақит көрүп йетәләймән.
бу йәр қорқунчлуқ болуп кетиватиду.
тәһрирниң изаһати
хитай шинҗаңдин чиқидиған учурларни қаттиқ контрол қилидиғанлиқи сәвәбидин америка авази адил абдуғопурниң баянидики барлиқ тәпсилатларни дәлилләшкә амалсиз. әмма униң һекайиси нәччә он йил җәрянида америка авазини өз ичигә алған кишилик һоқуқ вә ахбарат органлириға тәсвирләнгән нурғун баянлар билән мас келиду.