بىخەتەر جاي يوق
بىر ئۇيغۇر ئەر كىشىنىڭ خىتاي تۈرمىسىدىن تۈركىيەگە كېلىش سەپىرى.
خەتېر مېردوك ۋە برايېن ۋېليامسون ئىشلىگەن | ئامېرىكا ئاۋازى خەۋىرى
تۈركىيە ئۇزۇندىن بۇيان، بىر ئەسىردىن كۆپرەك خىتايدا دىنىي زىيانكەشلىككە ئۇچراپ كەلگەن بىر تۈركى ۋە مۇسۇلمان ئاز سانلىق مىللەت توپى بولغان ئۇيغۇرلار ئۈچۈن بىخەتەر پاناھگاھ دەپ قارىلىپ كەلگەن. باشقا نۇرغۇن دۆلەتلەردىكى ئۇيغۇر مۇساپىرلىرى خىتايغا ئۆتكۈزۈپ بېرىلىش خەۋىپىگە دۇچ كېلىدۇ. ئەمما تۈركىيە ۋە خىتاي مۇناسىۋىتىنىڭ كۈچىيىشىگە ئەگىشىپ ، ئىستانبۇلدىكى نۇرغۇن ئۇيغۇرلار تۈركىيەدە بەھرىمان بولۇۋاتقان قوغدىنىشنىڭ سۇسلاپ كېتىشىدىن ۋە خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ قولىدا يەنە بىر قېتىم زىيانكەشلىككە ئۇچرىشىدىن ئەنسىرەيدۇ.
مەن كىچىك چېغىمدا ئانامنى دائىم قوللىرىنى باغلىغان ھالدا ئۆيدىن سىرىتقا تارتىپ ئېلىپ چىقىپ كېتەتتى.
ئۇلار ئۇنى دۆلەت دۈشمىنى دەيتتى.
ئۇ شەك شۈبھىسىزكى مائارىپ تەربىيەسى كۆرگەن ۋە كوممۇنىست ئەمەس ئىدى.
ئۇ ماڭا ھەقىقى تارىخىمىزنى ئۆگەتكەن.
ئادىل ئابدۇغوپۇر قەشقەردىن كەلگەن مۇسۇلمان ئۇيغۇر، ئۇ شەھەر ئۇ شەرقى تۈركىستان دەپ ئاتايدىغان دۆلەتتە.
شىنجاڭ
خىتاي
رەسمىي ھالدا بۇ رايون شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى دەپ ئاتىلىدۇ ۋە خىتاينىڭ بىر قىسمى.
1949-يىلى خىتاي خەلق جۇمھۇرىيىتى قۇرۇلۇپ، نەچچە ئون يىللىق مالىمانچىلىق ۋە سىرتنىڭ ئارىلىشىشىدىن كېيىن شىنجاڭ كوممۇنىستلارنىڭ كونتروللۇقىغا ئۆتتى.
ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 90- يىللىرىدا، سوۋېت ئىتتىپاقى يىمىرىلىپ، ئوتتۇرا ئاسىيادىكى مۇسۇلمانلارنى ئاساس قىلغان مۇستەقىل دۆلەتلەر بارلىققا كەلگەندىن كېيىن، ئۇ يەردىكى بۆلگۈنچىلىك ھەرىكەتلىرى كۈچىيىپ كەتتى.
يېقىنقى يىللاردىن بۇيان، خىتاي شىنجاڭدىكى بۆلگۈنچىلەر ۋە پائالىيەتچىلەرگە زەربە بېرىشنى يۇقىرى كۆتۈردى.
تەخمىنەن بىر مىليون ئۇيغۇر ھازىر خىتاينىڭ «قايتا تەربىيەلەش لاگېرلىرى» دا دەپ ئىشىنىلمەكتە، بۇ نۇقتىدا ئامېرىكا خىتاينى قىيناش ۋە مەجبۇرىي ئەمگەككە سېلىش قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ھالدا «ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەت» سادىر قىلدى دەپ ئەيىبلىدى.
خىتاينىىڭ ئېيتىشىچە لاگىرلار كىشىلەرنى نامراتلىقتىن كۆتۈرۈۋاتىدۇ.
ئىلگىرى ئۇ تۈرمىلەر ئىدى، ھازىر لاگېرلار بارلىققا كەلدى.
ئۇ ئوخشاش.
1997- يىلى غۇلجىدا نامايىش بولدى. بىز ئۈچ كۈن كوچىدا بولدۇق.
ئادىلنىڭ دېيىشىچە، تىك ئۇچارلار نامايىشىچىلارغا سۇيۇقلۇق تاشلىغان.
كىشىلەرنىڭ ئۇچىسىدىكى كىيىملىرى مۇزلاپ قالغان ئىدى. مەن كىشىلەرنىڭ كوچىلاردا ئۆلگەنلىكىنى كۆرگەن ئىدىم.
نامايىشچىلار كېيىن ئۈششۈك تەگكەن قول ۋە پۇت بارماقلىرىنىڭ رەسىملىرىنى تارقاتقان.
بىز دۆلەتچى بولۇشنى خالايتتۇق. بىز ئۆزىمىزنىڭ ئىسلامىي بايراملىرىمىزنى تەبرىكلەشنى خالايتتۇق.
كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتلىرى بۇ كۈننى «غۇلجا ۋەقەسى» دەپ ئاتايدۇ.
ھۆكۈمەت نامايىشىنى تارمار قىلدى. يۈزلىگەن كىشى قولغا ئېلىندى، يارىلاندى ياكى ئۆلتۈرۈلدى.
ئارقىدىن يەنە مىڭلىغان كىشى قولغا ئېلىندى.
مەن ئۈچ كۈن يوشۇرۇنۇپ يۈرۈپ، ئاندىن تۈركمەنىستانغا قېچىش ئۈچۈن [يالغان] پاسپورتقا ئېرىشىش مەقسىتىدە بېيجىڭگە باردىم.
مەن ئايرودرومدا ئايروپىلانغا چىقىۋاتقان ۋاقىتتا قولغا ئېلىندىم ۋە 14 يىللىق قاماق جازاسىغا ھۆكۈم قىلىندىم.
ئۇلار مېنى بىر زوراۋان گۇرۇپپىنىڭ ئەزاسى دېدى ۋە قەشقەردىكى بىر تۈرمىگە ئېلىپ باردى.
تۈرمىدىكى دەسلەپكى ئۈچ ئايدا بىز ھېچقانداق يېپىنچا يوق بىر سوغۇق ئۆيگە سولاندۇق.
ئۇلار بىزنى ھاجەتخانىغا ئېلىپ چىققان چاغدا بىزنى قوشۇپ كىشەنلەپ قوياتتى.
ئەگەر بىر كۈندە بىر كىشىنىڭ بىر قېتىمدىن كۆپرەك ھاجەتكە « بېرىشى» زۆرۈر بولۇپ قالسا، شۇ ئۆينىڭ ئىچىدىلا بېرىشقا توغرا كېلەتتى، شۇنىڭ بىلەن ئۆينىڭ ھاۋاسى سېسىپ كېتەتتى.
ئۈچ يىلدىن كېيىن مېنى ئۈرۈمچىدىكى يەنە بىر تۈرمىگە يۆتكىدى.
ئۇ يەردە ئىككى ياكى ئۈچ كۈندە بىر تازىلىنىدىغان ئوچۇق تەرەت قاچىسى بار بىر كامېردا بىز ئوتتۇز كىشى ئۇخلايتتۇق.
دىنى تۈس ئالغان بىر ئىشنى قىلىپ قويىدىغان بولساق خىتاي مەھبۇسلار ئۇيغۇرلارنى يۇقىرىغا دوكلات قىلاتتى.
دىنى تۈس ئالغان بىر ئىشنى قىلىپ قويىدىغان بولساق خىتاي مەھبۇسلار ئۇيغۇرلارنى يۇقىرىغا دوكلات قىلاتتى.
بىر كۈنى كەچتە مەن ئۇخلاۋېتىپ [نامازغا ئەزان] توۋلاپتىمەن.
دوستلىرىم مېنى ئويغىتىشقىمۇ جۈرئەت قىلالمىغۇدەك دەرىجىدە قورقۇپ كېتىپتۇ.
ئۇلار مېنى كارىدورغا ئېلىپ چىقىپ، سولاقخانىنىڭ چوڭ ئىشىكىگىچە سۆرەپ ئېلىپ باردى.
مەن تۈرمە ھويلىسىدا 5-8 پەلەمپەي پەسكە يىقىلىپ چۈشتۈم.
ئاساسەن بىر ئاي دېگۈدەك بىر كۈندە 10 سائەتتىن كۆپرەك ۋاقىتنى بېلىم ئېگىلگەن ھالەتتە بوينۇمغا 25 كىلوگراملىق كېسەك ئېسىلغان پېتى ئۆتكۈزگەن ئىدىم.
مەن جازا مۇددىتى توشقان چاغدا تۈرمىدىن ئايرىلدىم. ئەمما كونا دوستلار بىلەن ئالاقە ئورناتقان سەۋەپتىن يەنە ئىككى قېتىم قولغا ئېلىندىم. شۇڭا مەن دۆلەتتىن قېچىپ چىقتىم.
ئادىل شىنجاڭدىن قوشنا ئۆلكىگە قاچاق يول بىلەن چىققان.
خىتاي
ئۇ يۈننەن ئۆلكىسىدىكى بەزى دوستلار بىلەن كۆرۈشكەن. ئۇلار بىرلىكتە ۋېيتنامغا قاراپ ئورمانلىقتا 24 سائەت پىيادە يول يۈرگەن.
ئاندىن ئۇ مالايسىيا ، تايلاند ، لائوس ... قا بارغان.
... ۋە ئاخىرىدا تۈركىيەگە 2014- يىلى كەلگەن.
تۈركىيە ئۇزۇندىن بېرى ئۇيغۇرلار قېچىپ بارىدىغان بىخەتەررەك دەپ قارالغان دۆلەتلەرنىڭ بىرى. كىشىلىك ھوقۇق ئادۋوكاتلىرىنىڭ ئېيتىشىچە ئانچە كۈچلۈك بولمىغان دۆلەتلەر خىتاينىڭ چاقىرىقىغا بىنائەن ئۇيغۇرلارنى ئۆتكۈزۈپ بېرىشنى ئۆزىنىڭ مەجبۇرىيىتىدەك ھېس قىلىدىكەن.
تۈرك خەلقى ئۇيغۇرلارغا ناھايىتى ئىجابىي قارايدۇ.
تىلىمىز ئوخشىشىپ كېتىدۇ ۋە دىنىمىز ئوخشاش.
دەيدۇ مۇساپىرلار ئادۋوكاتى ئىبراھىم ئەرگىن.
ئەمما ئۆتكەن بىر قانچە يىلدا بۇ خىل كۈچ تەڭپۇڭلۇقى تۈركىيەنىڭ خىتاي بىلەن بولغان ئىقتىسادىي باغلىنىشىنىڭ چوڭقۇرلىشىشىغا ئەگىشىپ ئۆزگىرىشكە باشلىدى.
خىتاي تۈرمىلىرىگە قامالغان ئائىلە ئەزالىرىنى ئىزدەۋاتقان ھەمدە خەۋەر ۋە ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردا ئۇنى مۇزاكىرە قىلىۋاتقان ئۇيغۇرلار ئاۋارىچىلىققا دۇچ كېلىدۇ.
2020- يىلىنىڭ ئاخىرىدا ، خىتاي تۈركىيە بىلەن بولغان جىنايەتچىلەرنى ئۆتكۈزۈپ بېرىش شەرتنامىسىنى كۈچكە ئىگە قىلدى.
بىزنىڭ بىلىشىمىزچە ھېچقانداق بىر ئۇيغۇر خىتايغا ئۆتكۈزۈپ بېرىلمىدى. ئەمما ئەگەر خىتاي تۈركىيەگە ئۇلارنىڭ تېررورچى ياكى جىنايەتچى ئىكەنلىكىنى دەيدىغان بولسا، ئۇلار قولغا ئېلىنىدۇ ۋە 12 ئايغا قەدەر قاماقتا تۇتۇپ قېلىنىدۇ.
[ئەگەر تۈركىيەمۇ بۇ شەرتنامىنى كۈچكە ئىگە قىلسا، ئۇ] بىزنىڭ كۆپلىگەن ياكى بارلىق خېرىدارلىرىمىزنىڭ ياشاش ھوقۇقىغا دەخلى تەرۈز قىلغان بولىدۇ.
تۈركىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى بۇنى «ئۇيغۇرلارنى ئۆتكۈزۈپ بېرىش ئۈچۈن بولۇنغان بىر كېلىشىم دېگەنلىك خاتا ۋە ئادالەتسىزلىك» دېدى.
مەن تۈركىيەنى سۆيىمەن، ئەمما ئۇنىڭ مۇناسىۋىتىنىڭ خىتاي بىلەن تېخىمۇ كۈچىيۋاتقانلىقىنى ھەر ۋاقىت كۆرۈپ يېتەلەيمەن.
بۇ يەر قورقۇنچلۇق بولۇپ كېتىۋاتىدۇ.
مەن كىچىك چېغىمدا ئانامنى دائىم قوللىرىنى باغلىغان ھالدا ئۆيدىن سىرىتقا تارتىپ ئېلىپ چىقىپ كېتەتتى.
ئۇلار ئۇنى دۆلەت دۈشمىنى دەيتتى.
ئۇ شەك شۈبھىسىزكى مائارىپ تەربىيەسى كۆرگەن ۋە كوممۇنىست ئەمەس ئىدى.
ئۇ ماڭا ھەقىقى تارىخىمىزنى ئۆگەتكەن.
ئادىل ئابدۇغوپۇر قەشقەردىن كەلگەن مۇسۇلمان ئۇيغۇر، ئۇ شەھەر ئۇ شەرقى تۈركىستان دەپ ئاتايدىغان دۆلەتتە.
شىنجاڭ
بېيجىڭ
قەشقەر
خىتاي
رەسمىي ھالدا بۇ رايون شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى دەپ ئاتىلىدۇ ۋە خىتاينىڭ بىر قىسمى.
ھىندىستان
1949-يىلى خىتاي خەلق جۇمھۇرىيىتى قۇرۇلۇپ، نەچچە ئون يىللىق مالىمانچىلىق ۋە سىرتنىڭ ئارىلىشىشىدىن كېيىن شىنجاڭ كوممۇنىستلارنىڭ كونتروللۇقىغا ئۆتتى.
ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 90- يىللىرىدا، سوۋېت ئىتتىپاقى يىمىرىلىپ، ئوتتۇرا ئاسىيادىكى مۇسۇلمانلارنى ئاساس قىلغان مۇستەقىل دۆلەتلەر بارلىققا كەلگەندىن كېيىن، ئۇ يەردىكى بۆلگۈنچىلىك ھەرىكەتلىرى كۈچىيىپ كەتتى.
قازاقىستان
ئۆزبېكىستان
قىرغىزىستان
تاجىكىستان
يېقىنقى يىللاردىن بۇيان، خىتاي شىنجاڭدىكى بۆلگۈنچىلەر ۋە پائالىيەتچىلەرگە زەربە بېرىشنى يۇقىرى كۆتۈردى.
تەخمىنەن بىر مىليون ئۇيغۇر ھازىر خىتاينىڭ «قايتا تەربىيەلەش لاگېرلىرى» دا دەپ ئىشىنىلمەكتە، بۇ نۇقتىدا ئامېرىكا خىتاينى قىيناش ۋە مەجبۇرىي ئەمگەككە سېلىش قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ھالدا «ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەت» سادىر قىلدى دەپ ئەيىبلىدى.
خىتاينىىڭ ئېيتىشىچە لاگىرلار كىشىلەرنى نامراتلىقتىن كۆتۈرۈۋاتىدۇ.
ئىلگىرى ئۇ تۈرمىلەر ئىدى، ھازىر لاگېرلار بارلىققا كەلدى.
ئۇ ئوخشاش.
1997- يىلى غۇلجىدا نامايىش بولدى. بىز ئۈچ كۈن كوچىدا بولدۇق.
ئادىلنىڭ دېيىشىچە، تىك ئۇچارلار نامايىشىچىلارغا سۇيۇقلۇق تاشلىغان.
كىشىلەرنىڭ ئۇچىسىدىكى كىيىملىرى مۇزلاپ قالغان ئىدى. مەن كىشىلەرنىڭ كوچىلاردا ئۆلگەنلىكىنى كۆرگەن ئىدىم.
نامايىشچىلار كېيىن ئۈششۈك تەگكەن قول ۋە پۇت بارماقلىرىنىڭ رەسىملىرىنى تارقاتقان.
بىز دۆلەتچى بولۇشنى خالايتتۇق. بىز ئۆزىمىزنىڭ ئىسلامىي بايراملىرىمىزنى تەبرىكلەشنى خالايتتۇق.
كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتلىرى بۇ كۈننى «غۇلجا ۋەقەسى» دەپ ئاتايدۇ.
ھۆكۈمەت نامايىشىنى تارمار قىلدى. يۈزلىگەن كىشى قولغا ئېلىندى، يارىلاندى ياكى ئۆلتۈرۈلدى.
ئارقىدىن يەنە مىڭلىغان كىشى قولغا ئېلىندى.
مەن ئۈچ كۈن يوشۇرۇنۇپ يۈرۈپ، ئاندىن تۈركمەنىستانغا قېچىش ئۈچۈن [يالغان] پاسپورتقا ئېرىشىش مەقسىتىدە بېيجىڭگە باردىم.
مەن ئايرودرومدا ئايروپىلانغا چىقىۋاتقان ۋاقىتتا قولغا ئېلىندىم ۋە 14 يىللىق قاماق جازاسىغا ھۆكۈم قىلىندىم.
ئۇلار مېنى بىر زوراۋان گۇرۇپپىنىڭ ئەزاسى دېدى ۋە قەشقەردىكى بىر تۈرمىگە ئېلىپ باردى.
تۈرمىدىكى دەسلەپكى ئۈچ ئايدا بىز ھېچقانداق يېپىنچا يوق بىر سوغۇق ئۆيگە سولاندۇق.
ئۇلار بىزنى ھاجەتخانىغا ئېلىپ چىققان چاغدا بىزنى قوشۇپ كىشەنلەپ قوياتتى.
ئەگەر بىر كۈندە بىر كىشىنىڭ بىر قېتىمدىن كۆپرەك ھاجەتكە « بېرىشى» زۆرۈر بولۇپ قالسا، شۇ ئۆينىڭ ئىچىدىلا بېرىشقا توغرا كېلەتتى، شۇنىڭ بىلەن ئۆينىڭ ھاۋاسى سېسىپ كېتەتتى.
ئۈچ يىلدىن كېيىن مېنى ئۈرۈمچىدىكى يەنە بىر تۈرمىگە يۆتكىدى.
ئۇ يەردە ئىككى ياكى ئۈچ كۈندە بىر تازىلىنىدىغان ئوچۇق تەرەت قاچىسى بار بىر كامېردا بىز ئوتتۇز كىشى ئۇخلايتتۇق.
دىنى تۈس ئالغان بىر ئىشنى قىلىپ قويىدىغان بولساق خىتاي مەھبۇسلار ئۇيغۇرلارنى يۇقىرىغا دوكلات قىلاتتى.
كۆپ ئۇچرايدىغان جازالاش بېشىڭىزنى تەرەت قاچىسىغا تىقىش ئىدى.
بىر كۈنى كەچتە مەن ئۇخلاۋېتىپ [نامازغا ئەزان] توۋلاپتىمەن.
دوستلىرىم مېنى ئويغىتىشقىمۇ جۈرئەت قىلالمىغۇدەك دەرىجىدە قورقۇپ كېتىپتۇ.
ئىككى خىتاي مەھبۇس پۇتۇمدىن تارتقىنىچە مېنى كارىۋاتتىن سۆرەپ چۈشۈرۈۋەتكەن ئىدى.
ئۇلار مېنى كارىدورغا ئېلىپ چىقىپ، سولاقخانىنىڭ چوڭ ئىشىكىگىچە سۆرەپ ئېلىپ باردى.
مەن تۈرمە ھويلىسىدا 5-8 پەلەمپەي پەسكە يىقىلىپ چۈشتۈم.
ئاساسەن بىر ئاي دېگۈدەك بىر كۈندە 10 سائەتتىن كۆپرەك ۋاقىتنى بېلىم ئېگىلگەن ھالەتتە بوينۇمغا 25 كىلوگراملىق كېسەك ئېسىلغان پېتى ئۆتكۈزگەن ئىدىم.
مەن جازا مۇددىتى توشقان چاغدا تۈرمىدىن ئايرىلدىم. ئەمما كونا دوستلار بىلەن ئالاقە ئورناتقان سەۋەپتىن يەنە ئىككى قېتىم قولغا ئېلىندىم. شۇڭا مەن دۆلەتتىن قېچىپ چىقتىم.
ئادىل شىنجاڭدىن قوشنا ئۆلكىگە قاچاق يول بىلەن چىققان.
خىتاي
ئۇ يۈننەن ئۆلكىسىدىكى بەزى دوستلار بىلەن كۆرۈشكەن. ئۇلار بىرلىكتە ۋېيتنامغا قاراپ ئورمانلىقتا 24 سائەت پىيادە يول يۈرگەن.
ئاندىن ئۇ مالايسىيا ، تايلاند ، لائوس ... قا بارغان.
... ۋە ئاخىرىدا تۈركىيەگە 2014- يىلى كەلگەن.
تۈركىيە ئۇزۇندىن بېرى ئۇيغۇرلار قېچىپ بارىدىغان بىخەتەررەك دەپ قارالغان دۆلەتلەرنىڭ بىرى. كىشىلىك ھوقۇق ئادۋوكاتلىرىنىڭ ئېيتىشىچە ئانچە كۈچلۈك بولمىغان دۆلەتلەر خىتاينىڭ چاقىرىقىغا بىنائەن ئۇيغۇرلارنى ئۆتكۈزۈپ بېرىشنى ئۆزىنىڭ مەجبۇرىيىتىدەك ھېس قىلىدىكەن.
تۈرك خەلقى ئۇيغۇرلارغا ناھايىتى ئىجابىي قارايدۇ.
تىلىمىز ئوخشىشىپ كېتىدۇ ۋە دىنىمىز ئوخشاش.
دەيدۇ مۇساپىرلار ئادۋوكاتى ئىبراھىم ئەرگىن.
ئەمما ئۆتكەن بىر قانچە يىلدا بۇ خىل كۈچ تەڭپۇڭلۇقى تۈركىيەنىڭ خىتاي بىلەن بولغان ئىقتىسادىي باغلىنىشىنىڭ چوڭقۇرلىشىشىغا ئەگىشىپ ئۆزگىرىشكە باشلىدى.
خىتاي تۈرمىلىرىگە قامالغان ئائىلە ئەزالىرىنى ئىزدەۋاتقان ھەمدە خەۋەر ۋە ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردا ئۇنى مۇزاكىرە قىلىۋاتقان ئۇيغۇرلار ئاۋارىچىلىققا دۇچ كېلىدۇ.
2020- يىلىنىڭ ئاخىرىدا ، خىتاي تۈركىيە بىلەن بولغان جىنايەتچىلەرنى ئۆتكۈزۈپ بېرىش شەرتنامىسىنى كۈچكە ئىگە قىلدى.
بىزنىڭ بىلىشىمىزچە ھېچقانداق بىر ئۇيغۇر خىتايغا ئۆتكۈزۈپ بېرىلمىدى. ئەمما ئەگەر خىتاي تۈركىيەگە ئۇلارنىڭ تېررورچى ياكى جىنايەتچى ئىكەنلىكىنى دەيدىغان بولسا، ئۇلار قولغا ئېلىنىدۇ ۋە 12 ئايغا قەدەر قاماقتا تۇتۇپ قېلىنىدۇ.
[ئەگەر تۈركىيەمۇ بۇ شەرتنامىنى كۈچكە ئىگە قىلسا، ئۇ] بىزنىڭ كۆپلىگەن ياكى بارلىق خېرىدارلىرىمىزنىڭ ياشاش ھوقۇقىغا دەخلى تەرۈز قىلغان بولىدۇ.
تۈركىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى بۇنى «ئۇيغۇرلارنى ئۆتكۈزۈپ بېرىش ئۈچۈن بولۇنغان بىر كېلىشىم دېگەنلىك خاتا ۋە ئادالەتسىزلىك» دېدى.
مەن تۈركىيەنى سۆيىمەن، ئەمما ئۇنىڭ مۇناسىۋىتىنىڭ خىتاي بىلەن تېخىمۇ كۈچىيۋاتقانلىقىنى ھەر ۋاقىت كۆرۈپ يېتەلەيمەن.
بۇ يەر قورقۇنچلۇق بولۇپ كېتىۋاتىدۇ.
مەن كىچىك چېغىمدا ئانامنى دائىم قوللىرىنى باغلىغان ھالدا ئۆيدىن سىرىتقا تارتىپ ئېلىپ چىقىپ كېتەتتى.
ئۇلار ئۇنى دۆلەت دۈشمىنى دەيتتى.
ئۇ شەك شۈبھىسىزكى مائارىپ تەربىيەسى كۆرگەن ۋە كوممۇنىست ئەمەس ئىدى.
ئۇ ماڭا ھەقىقى تارىخىمىزنى ئۆگەتكەن.
ئادىل ئابدۇغوپۇر قەشقەردىن كەلگەن مۇسۇلمان ئۇيغۇر، ئۇ شەھەر ئۇ شەرقى تۈركىستان دەپ ئاتايدىغان دۆلەتتە.
موڭغۇلىيە
ئۈرۈمچى
شىنجاڭ
قەشقەر
بېيجىڭ
خىتاي
رەسمىي ھالدا بۇ رايون شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى دەپ ئاتىلىدۇ ۋە خىتاينىڭ بىر قىسمى.
ھىندىستان
1949-يىلى خىتاي خەلق جۇمھۇرىيىتى قۇرۇلۇپ، نەچچە ئون يىللىق مالىمانچىلىق ۋە سىرتنىڭ ئارىلىشىشىدىن كېيىن شىنجاڭ كوممۇنىستلارنىڭ كونتروللۇقىغا ئۆتتى.
ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 90- يىللىرىدا، سوۋېت ئىتتىپاقى يىمىرىلىپ، ئوتتۇرا ئاسىيادىكى مۇسۇلمانلارنى ئاساس قىلغان مۇستەقىل دۆلەتلەر بارلىققا كەلگەندىن كېيىن، ئۇ يەردىكى بۆلگۈنچىلىك ھەرىكەتلىرى كۈچىيىپ كەتتى.
قازاقىستان
ئۆزبېكىستان
قىرغىزىستان
تاجىكىستان
يېقىنقى يىللاردىن بۇيان، خىتاي شىنجاڭدىكى بۆلگۈنچىلەر ۋە پائالىيەتچىلەرگە زەربە بېرىشنى يۇقىرى كۆتۈردى.
تەخمىنەن بىر مىليون ئۇيغۇر ھازىر خىتاينىڭ «قايتا تەربىيەلەش لاگېرلىرى» دا دەپ ئىشىنىلمەكتە، بۇ نۇقتىدا ئامېرىكا خىتاينى قىيناش ۋە مەجبۇرىي ئەمگەككە سېلىش قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ھالدا «ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەت» سادىر قىلدى دەپ ئەيىبلىدى.
خىتاينىىڭ ئېيتىشىچە لاگىرلار كىشىلەرنى نامراتلىقتىن كۆتۈرۈۋاتىدۇ.
ئىلگىرى ئۇ تۈرمىلەر ئىدى، ھازىر لاگېرلار بارلىققا كەلدى.
ئۇ ئوخشاش.
1997- يىلى غۇلجىدا نامايىش بولدى. بىز ئۈچ كۈن كوچىدا بولدۇق.
ئادىلنىڭ دېيىشىچە، تىك ئۇچارلار نامايىشىچىلارغا سۇيۇقلۇق تاشلىغان.
كىشىلەرنىڭ ئۇچىسىدىكى كىيىملىرى مۇزلاپ قالغان ئىدى. مەن كىشىلەرنىڭ كوچىلاردا ئۆلگەنلىكىنى كۆرگەن ئىدىم.
نامايىشچىلار كېيىن ئۈششۈك تەگكەن قول ۋە پۇت بارماقلىرىنىڭ رەسىملىرىنى تارقاتقان.
بىز دۆلەتچى بولۇشنى خالايتتۇق. بىز ئۆزىمىزنىڭ ئىسلامىي بايراملىرىمىزنى تەبرىكلەشنى خالايتتۇق.
كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتلىرى بۇ كۈننى «غۇلجا ۋەقەسى» دەپ ئاتايدۇ.
ھۆكۈمەت نامايىشىنى تارمار قىلدى. يۈزلىگەن كىشى قولغا ئېلىندى، يارىلاندى ياكى ئۆلتۈرۈلدى.
ئارقىدىن يەنە مىڭلىغان كىشى قولغا ئېلىندى.
ئۇلار مېنى بىر زوراۋان گۇرۇپپىنىڭ ئەزاسى دېدى ۋە قەشقەردىكى بىر تۈرمىگە ئېلىپ باردى.
مەن ئۈچ كۈن يوشۇرۇنۇپ يۈرۈپ، ئاندىن تۈركمەنىستانغا قېچىش ئۈچۈن [يالغان] پاسپورتقا ئېرىشىش مەقسىتىدە بېيجىڭگە باردىم.
مەن ئايرودرومدا ئايروپىلانغا چىقىۋاتقان ۋاقىتتا قولغا ئېلىندىم ۋە 14 يىللىق قاماق جازاسىغا ھۆكۈم قىلىندىم.
تۈرمىدىكى دەسلەپكى ئۈچ ئايدا بىز ھېچقانداق يېپىنچا يوق بىر سوغۇق ئۆيگە سولاندۇق.
ئۇلار بىزنى ھاجەتخانىغا ئېلىپ چىققان چاغدا بىزنى قوشۇپ كىشەنلەپ قوياتتى.
ئەگەر بىر كۈندە بىر كىشىنىڭ بىر قېتىمدىن كۆپرەك ھاجەتكە « بېرىشى» زۆرۈر بولۇپ قالسا، شۇ ئۆينىڭ ئىچىدىلا بېرىشقا توغرا كېلەتتى، شۇنىڭ بىلەن ئۆينىڭ ھاۋاسى سېسىپ كېتەتتى.
ئۈچ يىلدىن كېيىن مېنى ئۈرۈمچىدىكى يەنە بىر تۈرمىگە يۆتكىدى.
ئۇ يەردە ئىككى ياكى ئۈچ كۈندە بىر تازىلىنىدىغان ئوچۇق تەرەت قاچىسى بار بىر كامېردا بىز ئوتتۇز كىشى ئۇخلايتتۇق.
كۆپ ئۇچرايدىغان جازالاش بېشىڭىزنى تەرەت قاچىسىغا تىقىش ئىدى.
دىنى تۈس ئالغان بىر ئىشنى قىلىپ قويىدىغان بولساق خىتاي مەھبۇسلار ئۇيغۇرلارنى يۇقىرىغا دوكلات قىلاتتى.
بىر كۈنى كەچتە مەن ئۇخلاۋېتىپ [نامازغا ئەزان] توۋلاپتىمەن.
دوستلىرىم مېنى ئويغىتىشقىمۇ جۈرئەت قىلالمىغۇدەك دەرىجىدە قورقۇپ كېتىپتۇ.
ئىككى خىتاي مەھبۇس پۇتۇمدىن تارتقىنىچە مېنى كارىۋاتتىن سۆرەپ چۈشۈرۈۋەتكەن ئىدى.
ئۇلار مېنى كارىدورغا ئېلىپ چىقىپ، سولاقخانىنىڭ چوڭ ئىشىكىگىچە سۆرەپ ئېلىپ باردى.
مەن تۈرمە ھويلىسىدا 5-8 پەلەمپەي پەسكە يىقىلىپ چۈشتۈم.
*
ئاساسەن بىر ئاي دېگۈدەك بىر كۈندە 10 سائەتتىن كۆپرەك ۋاقىتنى بېلىم ئېگىلگەن ھالەتتە بوينۇمغا 25 كىلوگراملىق كېسەك ئېسىلغان پېتى ئۆتكۈزگەن ئىدىم.
مەن جازا مۇددىتى توشقان چاغدا تۈرمىدىن ئايرىلدىم. ئەمما كونا دوستلار بىلەن ئالاقە ئورناتقان سەۋەپتىن يەنە ئىككى قېتىم قولغا ئېلىندىم. شۇڭا مەن دۆلەتتىن قېچىپ چىقتىم.
MONGOLIA
XINJIANG
ئادىل شىنجاڭدىن قوشنا ئۆلكىگە قاچاق يول بىلەن چىققان. ئۇ چېگرادىن كېسىپ ئۆتۈش ئۈچۈن ئىككى كىلومېتىر يىراقلىقتا ماشىنىدىن چۈشۈپ پىيادە مېڭىشقا باشلىغان.
CHINA
ئۇ يۈننەن ئۆلكىسىدىكى بەزى دوستلار بىلەن كۆرۈشكەن. ئۇلار ئۇنىڭغا كىيىم كېچەك بەرگەن، ۋە ئۇلار ۋېيتنامغا قاراپ ئورمانلىقتا 24 سائەت پىيادە يول يۈرگەن.
ئاندىن ئۇ مالايسىيا ، تايلاند ، لائوس ... قا بارغان.
... ۋە ئاخىرىدا تۈركىيەگە 2014- يىلى كەلگەن.
تۈركىيە ئۇزۇندىن بېرى ئۇيغۇرلار قېچىپ بارىدىغان بىخەتەررەك دەپ قارالغان دۆلەتلەرنىڭ بىرى. كىشىلىك ھوقۇق ئادۋوكاتلىرىنىڭ ئېيتىشىچە ئانچە كۈچلۈك بولمىغان دۆلەتلەر خىتاينىڭ چاقىرىقىغا بىنائەن ئۇيغۇرلارنى ئۆتكۈزۈپ بېرىشنى ئۆزىنىڭ مەجبۇرىيىتىدەك ھېس قىلىدىكەن.
تۈرك خەلقى ئۇيغۇرلارغا ناھايىتى ئىجابىي قارايدۇ.
تىلىمىز ئوخشىشىپ كېتىدۇ ۋە دىنىمىز ئوخشاش.
دەيدۇ مۇساپىرلار ئادۋوكاتى ئىبراھىم ئەرگىن.
ئەمما ئۆتكەن بىر قانچە يىلدا بۇ خىل كۈچ تەڭپۇڭلۇقى تۈركىيەنىڭ خىتاي بىلەن بولغان ئىقتىسادىي باغلىنىشىنىڭ چوڭقۇرلىشىشىغا ئەگىشىپ ئۆزگىرىشكە باشلىدى.
خىتاي تۈرمىلىرىگە قامالغان ئائىلە ئەزالىرىنى ئىزدەۋاتقان ھەمدە خەۋەر ۋە ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردا ئۇنى مۇزاكىرە قىلىۋاتقان ئۇيغۇرلار ئاۋارىچىلىققا دۇچ كېلىدۇ.
2020- يىلىنىڭ ئاخىرىدا ، خىتاي تۈركىيە بىلەن بولغان جىنايەتچىلەرنى ئۆتكۈزۈپ بېرىش شەرتنامىسىنى كۈچكە ئىگە قىلدى.
بىزنىڭ بىلىشىمىزچە ھېچقانداق بىر ئۇيغۇر خىتايغا ئۆتكۈزۈپ بېرىلمىدى. ئەمما ئەگەر خىتاي تۈركىيەگە ئۇلارنىڭ تېررورچى ياكى جىنايەتچى ئىكەنلىكىنى دەيدىغان بولسا، ئۇلار قولغا ئېلىنىدۇ ۋە 12 ئايغا قەدەر قاماقتا تۇتۇپ قېلىنىدۇ.
[ئەگەر تۈركىيەمۇ بۇ شەرتنامىنى كۈچكە ئىگە قىلسا، ئۇ] بىزنىڭ كۆپلىگەن ياكى بارلىق خېرىدارلىرىمىزنىڭ ياشاش ھوقۇقىغا دەخلى تەرۈز قىلغان بولىدۇ.
تۈركىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى بۇنى «ئۇيغۇرلارنى ئۆتكۈزۈپ بېرىش ئۈچۈن بولۇنغان بىر كېلىشىم دېگەنلىك خاتا ۋە ئادالەتسىزلىك» دېدى.
مەن تۈركىيەنى سۆيىمەن، ئەمما ئۇنىڭ مۇناسىۋىتىنىڭ خىتاي بىلەن تېخىمۇ كۈچىيۋاتقانلىقىنى ھەر ۋاقىت كۆرۈپ يېتەلەيمەن.
بۇ يەر قورقۇنچلۇق بولۇپ كېتىۋاتىدۇ.
مەن كىچىك چېغىمدا ئانامنى دائىم قوللىرىنى باغلىغان ھالدا ئۆيدىن سىرىتقا تارتىپ ئېلىپ چىقىپ كېتەتتى.
ئۇلار ئۇنى دۆلەت دۈشمىنى دەيتتى.
ئۇ شەك شۈبھىسىزكى مائارىپ تەربىيەسى كۆرگەن ۋە كوممۇنىست ئەمەس ئىدى.
ئۇ ماڭا ھەقىقى تارىخىمىزنى ئۆگەتكەن.
ئادىل ئابدۇغوپۇر قەشقەردىن كەلگەن مۇسۇلمان ئۇيغۇر، ئۇ شەھەر ئۇ شەرقى تۈركىستان دەپ ئاتايدىغان دۆلەتتە.
قازاقىستان
موڭغۇلىيە
ئۈرۈمچى
شىنجاڭ
بېيجىڭ
قەشقەر
خىتاي
پاكىستان
رەسمىي ھالدا بۇ رايون شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى دەپ ئاتىلىدۇ ۋە خىتاينىڭ بىر قىسمى.
ھىندىستان
1949-يىلى خىتاي خەلق جۇمھۇرىيىتى قۇرۇلۇپ، نەچچە ئون يىللىق مالىمانچىلىق ۋە سىرتنىڭ ئارىلىشىشىدىن كېيىن شىنجاڭ كوممۇنىستلارنىڭ كونتروللۇقىغا ئۆتتى.
ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 90- يىللىرىدا، سوۋېت ئىتتىپاقى يىمىرىلىپ، ئوتتۇرا ئاسىيادىكى مۇسۇلمانلارنى ئاساس قىلغان مۇستەقىل دۆلەتلەر بارلىققا كەلگەندىن كېيىن، ئۇ يەردىكى بۆلگۈنچىلىك ھەرىكەتلىرى كۈچىيىپ كەتتى.
قازاقىستان
ئۆزبېكىستان
قىرغىزىستان
تاجىكىستان
يېقىنقى يىللاردىن بۇيان، خىتاي شىنجاڭدىكى بۆلگۈنچىلەر ۋە پائالىيەتچىلەرگە زەربە بېرىشنى يۇقىرى كۆتۈردى.
تەخمىنەن بىر مىليون ئۇيغۇر ھازىر خىتاينىڭ «قايتا تەربىيەلەش لاگېرلىرى» دا دەپ ئىشىنىلمەكتە، بۇ نۇقتىدا ئامېرىكا خىتاينى قىيناش ۋە مەجبۇرىي ئەمگەككە سېلىش قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ھالدا «ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەت» سادىر قىلدى دەپ ئەيىبلىدى.
خىتاينىىڭ ئېيتىشىچە لاگىرلار كىشىلەرنى نامراتلىقتىن كۆتۈرۈۋاتىدۇ.
ئىلگىرى ئۇ تۈرمىلەر ئىدى، ھازىر لاگېرلار بارلىققا كەلدى.
ئۇ ئوخشاش.
1997- يىلى غۇلجىدا نامايىش بولدى. بىز ئۈچ كۈن كوچىدا بولدۇق.
ئادىلنىڭ دېيىشىچە، تىك ئۇچارلار نامايىشىچىلارغا سۇيۇقلۇق تاشلىغان.
كىشىلەرنىڭ ئۇچىسىدىكى كىيىملىرى مۇزلاپ قالغان ئىدى. مەن كىشىلەرنىڭ كوچىلاردا ئۆلگەنلىكىنى كۆرگەن ئىدىم.
نامايىشچىلار كېيىن ئۈششۈك تەگكەن قول ۋە پۇت بارماقلىرىنىڭ رەسىملىرىنى تارقاتقان.
بىز دۆلەتچى بولۇشنى خالايتتۇق. بىز ئۆزىمىزنىڭ ئىسلامىي بايراملىرىمىزنى تەبرىكلەشنى خالايتتۇق.
كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتلىرى بۇ كۈننى «غۇلجا ۋەقەسى» دەپ ئاتايدۇ.
ھۆكۈمەت نامايىشىنى تارمار قىلدى. يۈزلىگەن كىشى قولغا ئېلىندى، يارىلاندى ياكى ئۆلتۈرۈلدى.
ئارقىدىن يەنە مىڭلىغان كىشى قولغا ئېلىندى.
ئۇلار مېنى بىر زوراۋان گۇرۇپپىنىڭ ئەزاسى دېدى ۋە قەشقەردىكى بىر تۈرمىگە ئېلىپ باردى.
مەن ئايرودرومدا ئايروپىلانغا چىقىۋاتقان ۋاقىتتا قولغا ئېلىندىم ۋە 14 يىللىق قاماق جازاسىغا ھۆكۈم قىلىندىم.
مەن ئۈچ كۈن يوشۇرۇنۇپ يۈرۈپ، ئاندىن تۈركمەنىستانغا قېچىش ئۈچۈن [يالغان] پاسپورتقا ئېرىشىش مەقسىتىدە بېيجىڭگە باردىم.
تۈرمىدىكى دەسلەپكى ئۈچ ئايدا بىز ھېچقانداق يېپىنچا يوق بىر سوغۇق ئۆيگە سولاندۇق.
ئۇلار بىزنى ھاجەتخانىغا ئېلىپ چىققان چاغدا بىزنى قوشۇپ كىشەنلەپ قوياتتى.
ئەگەر بىر كۈندە بىر كىشىنىڭ بىر قېتىمدىن كۆپرەك ھاجەتكە « بېرىشى» زۆرۈر بولۇپ قالسا، شۇ ئۆينىڭ ئىچىدىلا بېرىشقا توغرا كېلەتتى، شۇنىڭ بىلەن ئۆينىڭ ھاۋاسى سېسىپ كېتەتتى.
ئۈچ يىلدىن كېيىن مېنى ئۈرۈمچىدىكى يەنە بىر تۈرمىگە يۆتكىدى.
ئۇ يەردە ئىككى ياكى ئۈچ كۈندە بىر تازىلىنىدىغان ئوچۇق تەرەت قاچىسى بار بىر كامېردا بىز ئوتتۇز كىشى ئۇخلايتتۇق.
كۆپ ئۇچرايدىغان جازالاش بېشىڭىزنى تەرەت قاچىسىغا تىقىش ئىدى.
خىتاي مەھبۇسلار ئۇچۇر يەتكۈزگۈچى بولۇپ، ئۇيغۇرلار قىلغان دىنى تۈس ئالغان ھەر قانداق ئىشنى يۇقىرىغا دوكلات قىلىدۇ.
بىر كۈنى كەچتە مەن ئۇخلاۋېتىپ [نامازغا ئەزان] توۋلاپتىمەن.
دوستلىرىم مېنى ئويغىتىشقىمۇ جۈرئەت قىلالمىغۇدەك دەرىجىدە قورقۇپ كېتىپتۇ.
ئىككى خىتاي مەھبۇس پۇتۇمدىن تارتقىنىچە مېنى كارىۋاتتىن سۆرەپ چۈشۈرۈۋەتكەن ئىدى.
ئۇلار مېنى كارىدورغا ئېلىپ چىقىپ، سولاقخانىنىڭ چوڭ ئىشىكىگىچە سۆرەپ ئېلىپ باردى.
مەن تۈرمە ھويلىسىدا 5-8 پەلەمپەي پەسكە يىقىلىپ چۈشتۈم.
*
* «بۇ كىشى قائىدىگە خىلاپلىق قىلدى.»
ئاساسەن بىر ئاي دېگۈدەك بىر كۈندە 10 سائەتتىن كۆپرەك ۋاقىتنى بېلىم ئېگىلگەن ھالەتتە بوينۇمغا 25 كىلوگراملىق كېسەك ئېسىلغان پېتى ئۆتكۈزگەن ئىدىم.
مەن جازا مۇددىتى توشقان چاغدا تۈرمىدىن ئايرىلدىم. ئەمما كونا دوستلار بىلەن ئالاقە ئورناتقان سەۋەپتىن يەنە ئىككى قېتىم قولغا ئېلىندىم. شۇڭا مەن دۆلەتتىن قېچىپ چىقتىم.
شىنجاڭ
ئادىل شىنجاڭدىن قوشنا ئۆلكىگە قاچاق يول بىلەن چىققان. ئۇ چېگرادىن كېسىپ ئۆتۈش ئۈچۈن ئىككى كىلومېتىر يىراقلىقتا ماشىنىدىن چۈشۈپ پىيادە مېڭىشقا باشلىغان.
خىتاي
پاكىستان
ھىندىستان
ئۇ يۈننەن ئۆلكىسىدىكى بەزى دوستلار بىلەن كۆرۈشكەن. ئۇلار ئۇنىڭغا كىيىم كېچەك بەرگەن، ۋە ئۇلار ۋېيتنامغا قاراپ ئورمانلىقتا 24 سائەت پىيادە يول يۈرگەن.
ئاندىن ئۇ مالايسىيا ، تايلاند ، لائوس ... قا بارغان.
... ۋە ئاخىرىدا تۈركىيەگە 2014- يىلى كەلگەن.
تۈركىيە ئۇزۇندىن بېرى ئۇيغۇرلار قېچىپ بارىدىغان بىخەتەررەك دەپ قارالغان دۆلەتلەرنىڭ بىرى. كىشىلىك ھوقۇق ئادۋوكاتلىرىنىڭ ئېيتىشىچە ئانچە كۈچلۈك بولمىغان دۆلەتلەر خىتاينىڭ چاقىرىقىغا بىنائەن ئۇيغۇرلارنى ئۆتكۈزۈپ بېرىشنى ئۆزىنىڭ مەجبۇرىيىتىدەك ھېس قىلىدىكەن.
تۈرك خەلقى ئۇيغۇرلارغا ناھايىتى ئىجابىي قارايدۇ.
تىلىمىز ئوخشىشىپ كېتىدۇ ۋە دىنىمىز ئوخشاش.
دەيدۇ مۇساپىرلار ئادۋوكاتى ئىبراھىم ئەرگىن.
ئەمما ئۆتكەن بىر قانچە يىلدا بۇ خىل كۈچ تەڭپۇڭلۇقى تۈركىيەنىڭ خىتاي بىلەن بولغان ئىقتىسادىي باغلىنىشىنىڭ چوڭقۇرلىشىشىغا ئەگىشىپ ئۆزگىرىشكە باشلىدى.
خىتاي تۈرمىلىرىگە قامالغان ئائىلە ئەزالىرىنى ئىزدەۋاتقان ھەمدە خەۋەر ۋە ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردا ئۇنى مۇزاكىرە قىلىۋاتقان ئۇيغۇرلار ئاۋارىچىلىققا دۇچ كېلىدۇ.
2020- يىلىنىڭ ئاخىرىدا ، خىتاي تۈركىيە بىلەن بولغان جىنايەتچىلەرنى ئۆتكۈزۈپ بېرىش شەرتنامىسىنى كۈچكە ئىگە قىلدى.
[ئەگەر تۈركىيەمۇ بۇ شەرتنامىنى كۈچكە ئىگە قىلسا، ئۇ] بىزنىڭ كۆپلىگەن ياكى بارلىق خېرىدارلىرىمىزنىڭ ياشاش ھوقۇقىغا دەخلى تەرۈز قىلغان بولىدۇ.
بىزنىڭ بىلىشىمىزچە ھېچقانداق بىر ئۇيغۇر خىتايغا ئۆتكۈزۈپ بېرىلمىدى. ئەمما ئەگەر خىتاي تۈركىيەگە ئۇلارنىڭ تېررورچى ياكى جىنايەتچى ئىكەنلىكىنى دەيدىغان بولسا، ئۇلار قولغا ئېلىنىدۇ ۋە 12 ئايغا قەدەر قاماقتا تۇتۇپ قېلىنىدۇ.
تۈركىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى بۇنى «ئۇيغۇرلارنى ئۆتكۈزۈپ بېرىش ئۈچۈن بولۇنغان بىر كېلىشىم دېگەنلىك خاتا ۋە ئادالەتسىزلىك» دېدى.
مەن تۈركىيەنى سۆيىمەن، ئەمما ئۇنىڭ مۇناسىۋىتىنىڭ خىتاي بىلەن تېخىمۇ كۈچىيۋاتقانلىقىنى ھەر ۋاقىت كۆرۈپ يېتەلەيمەن.
بۇ يەر قورقۇنچلۇق بولۇپ كېتىۋاتىدۇ.
تەھرىرنىڭ ئىزاھاتى
خىتاي شىنجاڭدىن چىقىدىغان ئۇچۇرلارنى قاتتىق كونترول قىلىدىغانلىقى سەۋەبىدىن ئامېرىكا ئاۋازى ئادىل ئابدۇغوپۇرنىڭ بايانىدىكى بارلىق تەپسىلاتلارنى دەلىللەشكە ئامالسىز. ئەمما ئۇنىڭ ھېكايىسى نەچچە ئون يىل جەريانىدا ئامېرىكا ئاۋازىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان كىشىلىك ھوقۇق ۋە ئاخبارات ئورگانلىرىغا تەسۋىرلەنگەن نۇرغۇن بايانلار بىلەن ماس كېلىدۇ.