Cihek Ewle Nîn E
Rêwîtîya Mirovekî Uygûr ji Girtîgeha Çînê bo Tirkiyeyê.
Heather Murdock û Brian Williamson | Nûçeyên Dengê Amerîka
Tirkiye ji mêj ve ye ku jibo Uygûran, ku komek kêmahî ya Turk û Misilman in û pirtirî sedsalekê ye li Çînê di bin zilma olî da maye, wekî stargehek ewle tê dîtin. Penaberên Uygûr li gelek welatên din di bin metirsîya dersînorkirinê da ne. Lê dema ku têkiliyên Tirkiye û Çînê xurt dibin, gelek Uygurên li Stenbolê ditirsin ku parastina wan li Tirkiyeyê kêm bibe û ew careke din bi binpêkirinên hikûmeta Çînî rû bi rû bimînin.
Dema ku ez zarok bûm dayika min gelek caran bi destên girêdayî ve ji malê dihat derxistin.
Wan digot ku ew dijminê dewletê bû.
Ya rast ew e ku ew xwendî bû û ne Komunîst bû.
Wê dîroka me ya rastîn fêrî min kir.
Adil Abdulghufor Misilmanekî Uygûr e û ji Kashgarê ye, ku ew wek Turkistana Rojhilat bi nav dike.
Sîncan
Çîn
Bi fermî, ji vê navçeyê re dibêjin Herêma Xweser ya Sîncana Uygûr ku beşek ji Çînê ye.
Bi afirandina Komara Gel ya Çînê di sala 1949an da, Sîncan ket bin kontrola komunîst, piştî dehsalên alozî û destwerdana derveyî.
Di salên 1990an da, bizavên cûdaxwaz li vê derê mezin bûn piştî ku Yekîtîya Soviyetê ket û welatên serbixwe yên piranî Misilman yên Asyaya Navîn ava bûn.
Di van salên dawî da Çînê tepeserkirina cûdaxwaz û çalakvanên li Sîncanê zêde kirîye.
Nêzîkî yek mîlyon Uygurî nûke têt bawer kirin ku li "kampên jinûve perwerdehiyê" yên Çînê têne ragirtin, ku Welatên Yekgirtî yên Amerîka Çînê bi "tawanên dijî mirovahîyê" di nav da îşkence û xebata bi zorê tometbar dike.
Çîn dibêje kamp mirovan ji xizanîyê derdixe.
Berê girtîgeh bûn, niha jî kamp hene.
Ew heman tişt e.
Di sala 1997an de li Ghuljayê xwepêşandan hebû. Sê rojan em li kolanan bûn.
Adil dibêje helîkopteran av li xwepêşanderan reşand.
Cilên mirovan cemidîn. Min dît ku mirov li kolanan dimirin.
Xwepêşanderan paşî wêneyên tilîyên dest û pîyên cemidî belav kirin.
Me dixwest em bibin niştimanperwer. Me dixwest em cejnên xwe yên Îslamî pîroz bikin.
Komên mafên mirovan vê rojê wekî "Bûyera Ghulja" bi nav dikin.
Rayedaran xwepêşandan şikandin û bi sedan kes hatin girtin, birîndar kirin, anjî kuştin.
Bi hezaran girtinên din jî dûra hatin.
Min sê rojan xwe veşart û paşî ez çûm Pekînê ku pasaportek [sexte] werbigrim da ku birevim Turkmenistanê.
Dema ku ez li balafirê siwar dibûm ez li balafirgehê hatim girtin û 14 sal cezayê girtîgehê lê min hat birîn.
Wan got ez beşek bûm ji komek cûdaxwazên tundrew û ez birim girtîgeha Kashgar.
Jibo sê mehên destpêkê di girtîgehê da em li jûrek sar û bê betenî hatin ragirtin.
Dema ku wan em derdixistin bo serşûkê, wan em bi zincîran ve girêdidan.
Heke kesekî pêwistî heba ku rojê ji carekê pirtir biçe serşûkê, ew diçûn jûr vêca hewa jehrîn dibû.
Piştî sê salan ez şandim girtîgehek din ya Urumqi.
Li wê derê em 30 kes li jûrekê dinivistin, û yek tuwaleta vekirî hebû ku her du-sê rojan carekê dihat paqij kirin.
Girtiyên Çînî hertiştekî ku olî dîyar kiriba radigihandin û derbarê Uyguran gilî dikirin.
Girtiyên Çînî hertiştekî ku olî dîyar kiriba radigihandin û derbarê Uyguran gilî dikirin.
Şevekê min di xewa xwe da dest bi bangdanê kir.
Hevalên min gelek tirsîyan ku min hişyar bikin.
Wan ez rakêşam nav kolana ber derê jura mezin ya girtîgehê.
Ez 5-8 gavan li hewşa girtîgehê ketim.
Nêzîkî mehekê ez neçar bûm ku rojê zêdetirî 10 katjimêran bi kerpîçek 25 kîloyî ku di stûyê min da daleqandî, xwe biçemînim.
Dema ku cezayê min xilas bû ez ji girtîgehê derketim. Lê ez du caran hatim girtin jiber têkilî danîna digel hevalên kevn, vêca ez ji welatî revîyam.
Adil bi qaçaxî ji Sîncanê derbasî parêzgehek cîran bû.
Çîn
Wî ji parêzgeha Yunnan çend heval dîtin. Ew pêkve 24 demjimêran meşîyan bo Viyetnamê.
Ew paşî çû Malezyayê, Taylandê, Laosê…
… û di dawiyê da Tirkiyê di sala 2014an da.
Tirkiye ji mêj ve ye yek ji wan herêmên ewleh e bo Uyguran ku biçinê. Parêzerên mafên mirovan dibêjin ku welatên kêm hêzdar neçar dimînin ku Uyguran li ser daxwazîya Çînê dersînor bikin.
Gelê Tirk di derbarê gelê Uygur de pir erênî ye.
Zimanê me wekhev e û ola me yek e,
parêzerê penaberan Îbrahîm Ergîn dibêje.
Lê di çend salên borî de, dema ku têkiliyên aborî yên Tirkiye û Çînê kûrtir dibin, vê dînamîkê dest bi guhertinê kirîye.
Uygûrên ku li endamên malbatê yên li Çînê girtî digerin û li ser nûçe anjî medyaya civakî li ser vê yekê nîqaşan dikin, rû bi rûyê pirsgirêkan dibin.
Di dawîya sala 2020an da, Çînê peymana radestkirinê digel Tirkiyê erê kir.
Hindî ku em pê dizanin tu mirovên Uygûr ne hatine dersînorkirin, lê heke ku Çîn bêje Tirkiyê ew terorîst in anjî tawanbar in, ew dê bihên girtin û heta 12 mehan dê bihên ragirtin.
[Heke Tirkiye jî peymanê erê bike, ew dikare] mafê jiyanê jibo pir anjî hemû muvekilên me binpê bike.
Wezîrê Derve yê Tirkiyê got ku ew “xelet e û neheqî ye ku em bêjin ew peymaneka jibo radestkirina Uyguran e.”
Ez ji Tirkiyê hez dikim lê ez dibînim peywendiyên wê û Çînê her gav xurttir dibin.
Lêre metirsî heye.
Dema ku ez zarok bûm dayika min gelek caran bi destên girêdayî ve ji malê dihat derxistin.
Wan digot ku ew dijminê dewletê bû.
Ya rast ew e ku ew xwendî bû û ne Komunîst bû.
Wê dîroka me ya rastîn fêrî min kir.
Adil Abdulghufor Misilmanekî Uygûr e û ji Kashgarê ye, ku ew wek Turkistana Rojhilat bi nav dike.
Sîncan
Pekîn
Kashgar
Çîn
Bi fermî, ji vê navçeyê re dibêjin Herêma Xweser ya Sîncana Uygûr ku beşek ji Çînê ye.
Hindistan
Bi afirandina Komara Gel ya Çînê di sala 1949an da, Sîncan ket bin kontrola komunîst, piştî dehsalên alozî û destwerdana derveyî.
Di salên 1990an da, bizavên cûdaxwaz li vê derê mezin bûn piştî ku Yekîtîya Soviyetê ket û welatên serbixwe yên piranî Misilman yên Asyaya Navîn ava bûn.
Kazakistan
Kirgizîstan
Ûzbêkistan
Tacîkistan
Di van salên dawî da Çînê tepeserkirina cûdaxwaz û çalakvanên li Sîncanê zêde kirîye.
Nêzîkî yek mîlyon Uygurî nûke têt bawer kirin ku li "kampên jinûve perwerdehiyê" yên Çînê têne ragirtin, ku Welatên Yekgirtî yên Amerîka Çînê bi "tawanên dijî mirovahîyê" di nav da îşkence û xebata bi zorê tometbar dike.
Çîn dibêje kamp mirovan ji xizanîyê derdixe.
Berê girtîgeh bûn, niha jî kamp hene.
Ew heman tişt e.
Di sala 1997an de li Ghuljayê xwepêşandan hebû. Sê rojan em li kolanan bûn.
Adil dibêje helîkopteran av li xwepêşanderan reşand.
Cilên mirovan cemidîn. Min dît ku mirov li kolanan dimirin.
Xwepêşanderan paşî wêneyên tilîyên dest û pîyên cemidî belav kirin.
Me dixwest em bibin niştimanperwer. Me dixwest em cejnên xwe yên Îslamî pîroz bikin.
Komên mafên mirovan vê rojê wekî "Bûyera Ghulja" bi nav dikin.
Rayedaran xwepêşandan şikandin û bi sedan kes hatin girtin, birîndar kirin, anjî kuştin.
Bi hezaran girtinên din jî dûra hatin.
Min sê rojan xwe veşart û paşî ez çûm Pekînê ku pasaportek [sexte] werbigrim da ku birevim Turkmenistanê.
Dema ku ez li balafirê siwar dibûm ez li balafirgehê hatim girtin û 14 sal cezayê girtîgehê lê min hat birîn.
Wan got ez beşek bûm ji komek cûdaxwazên tundrew û ez birim girtîgeha Kashgar.
Jibo sê mehên destpêkê di girtîgehê da em li jûrek sar û bê betenî hatin ragirtin.
Dema ku wan em derdixistin bo serşûkê, wan em bi zincîran ve girêdidan.
Heke kesekî pêwistî heba ku rojê ji carekê pirtir biçe serşûkê, ew diçûn jûr vêca hewa jehrîn dibû.
Piştî sê salan ez şandim girtîgehek din ya Urumqi.
Li wê derê em 30 kes li jûrekê dinivistin, û yek tuwaleta vekirî hebû ku her du-sê rojan carekê dihat paqij kirin.
Girtiyên Çînî hertiştekî ku olî dîyar kiriba radigihandin û derbarê Uyguran gilî dikirin.
Cezayek ji rêzê ev bû ku serê we dixistin tûwaletê.
Şevekê min di xewa xwe da dest bi bangdanê kir.
Hevalên min gelek tirsîyan ku min hişyar bikin.
Du girtiyên Çînî bi lingên min ve ez ji nav nivînan derxistim.
Wan ez rakêşam nav kolana ber derê jura mezin ya girtîgehê.
Ez 5-8 gavan li hewşa girtîgehê ketim.
Nêzîkî mehekê ez neçar bûm ku rojê zêdetirî 10 katjimêran bi kerpîçek 25 kîloyî ku di stûyê min da daleqandî, xwe biçemînim.
Dema ku cezayê min xilas bû ez ji girtîgehê derketim. Lê ez du caran hatim girtin jiber têkilî danîna digel hevalên kevn, vêca ez ji welatî revîyam.
Adil bi qaçaxî ji Sîncanê derbasî parêzgehek cîran bû.
Çîn
Wî ji parêzgeha Yunnan çend heval dîtin. Ew pêkve 24 demjimêran meşîyan bo Viyetnamê.
Ew paşî çû Malezyayê, Taylandê, Laosê…
… û di dawiyê da Tirkiyê di sala 2014an da.
Tirkiye ji mêj ve ye yek ji wan herêmên ewleh e bo Uyguran ku biçinê. Parêzerên mafên mirovan dibêjin ku welatên kêm hêzdar neçar dimînin ku Uyguran li ser daxwazîya Çînê dersînor bikin.
Gelê Tirk di derbarê gelê Uygur de pir erênî ye.
Zimanê me wekhev e û ola me yek e,
parêzerê penaberan Îbrahîm Ergîn dibêje.
Lê di çend salên borî de, dema ku têkiliyên aborî yên Tirkiye û Çînê kûrtir dibin, vê dînamîkê dest bi guhertinê kirîye.
Uygûrên ku li endamên malbatê yên li Çînê girtî digerin û li ser nûçe anjî medyaya civakî li ser vê yekê nîqaşan dikin, rû bi rûyê pirsgirêkan dibin.
Di dawîya sala 2020an da, Çînê peymana radestkirinê digel Tirkiyê erê kir.
Hindî ku em pê dizanin tu mirovên Uygûr ne hatine dersînorkirin, lê heke ku Çîn bêje Tirkiyê ew terorîst in anjî tawanbar in, ew dê bihên girtin û heta 12 mehan dê bihên ragirtin.
[Heke Tirkiye jî peymanê erê bike, ew dikare] mafê jiyanê jibo pir anjî hemû muvekilên me binpê bike.
Wezîrê Derve yê Tirkiyê got ku ew “xelet e û neheqî ye ku em bêjin ew peymaneka jibo radestkirina Uyguran e.”
Ez ji Tirkiyê hez dikim lê ez dibînim peywendiyên wê û Çînê her gav xurttir dibin.
Lêre metirsî heye.
Dema ku ez zarok bûm dayika min gelek caran bi destên girêdayî ve ji malê dihat derxistin.
Wan digot ku ew dijminê dewletê bû.
Ya rast ew e ku ew xwendî bû û ne Komunîst bû.
Wê dîroka me ya rastîn fêrî min kir.
Adil Abdulghufor Misilmanekî Uygûr e û ji Kashgarê ye, ku ew wek Turkistana Rojhilat bi nav dike.
Moxolîstan
Urumqi
Sîncan
Kashgar
Pekîn
Çîn
Bi fermî, ji vê navçeyê re dibêjin Herêma Xweser ya Sîncana Uygûr ku beşek ji Çînê ye.
Hindistan
Bi afirandina Komara Gel ya Çînê di sala 1949an da, Sîncan ket bin kontrola komunîst, piştî dehsalên alozî û destwerdana derveyî.
Di salên 1990an da, bizavên cûdaxwaz li vê derê mezin bûn piştî ku Yekîtîya Soviyetê ket û welatên serbixwe yên piranî Misilman yên Asyaya Navîn ava bûn.
Kazakistan
Kirgizîstan
Ûzbêkistan
Tacîkistan
Di van salên dawî da Çînê tepeserkirina cûdaxwaz û çalakvanên li Sîncanê zêde kirîye.
Nêzîkî yek mîlyon Uygurî nûke têt bawer kirin ku li "kampên jinûve perwerdehiyê" yên Çînê têne ragirtin, ku Welatên Yekgirtî yên Amerîka Çînê bi "tawanên dijî mirovahîyê" di nav da îşkence û xebata bi zorê tometbar dike.
Çîn dibêje kamp mirovan ji xizanîyê derdixe.
Berê girtîgeh bûn, niha jî kamp hene.
Ew heman tişt e.
Di sala 1997an de li Ghuljayê xwepêşandan hebû. Sê rojan em li kolanan bûn.
Adil dibêje helîkopteran av li xwepêşanderan reşand.
Cilên mirovan cemidîn. Min dît ku mirov li kolanan dimirin.
Xwepêşanderan paşî wêneyên tilîyên dest û pîyên cemidî belav kirin.
Me dixwest em bibin niştimanperwer. Me dixwest em cejnên xwe yên Îslamî pîroz bikin.
Komên mafên mirovan vê rojê wekî "Bûyera Ghulja" bi nav dikin.
Rayedaran xwepêşandan şikandin û bi sedan kes hatin girtin, birîndar kirin, anjî kuştin.
Bi hezaran girtinên din jî dûra hatin.
Min sê rojan xwe veşart û paşî ez çûm Pekînê ku pasaportek [sexte] werbigrim da ku birevim Turkmenistanê.
Dema ku ez li balafirê siwar dibûm ez li balafirgehê hatim girtin û 14 sal cezayê girtîgehê lê min hat birîn.
Wan got ez beşek bûm ji komek cûdaxwazên tundrew û ez birim girtîgeha Kashgar.
Jibo sê mehên destpêkê di girtîgehê da em li jûrek sar û bê betenî hatin ragirtin.
Dema ku wan em derdixistin bo serşûkê, wan em bi zincîran ve girêdidan.
Heke kesekî pêwistî heba ku rojê ji carekê pirtir biçe serşûkê, ew diçûn jûr vêca hewa jehrîn dibû.
Piştî sê salan ez şandim girtîgehek din ya Urumqi.
Li wê derê em 30 kes li jûrekê dinivistin, û yek tuwaleta vekirî hebû ku her du-sê rojan carekê dihat paqij kirin.
Cezayek ji rêzê ev bû ku serê we dixistin tûwaletê.
Girtiyên Çînî hertiştekî ku olî dîyar kiriba radigihandin û derbarê Uyguran gilî dikirin.
Şevekê min di xewa xwe da dest bi bangdanê kir.
Hevalên min gelek tirsîyan ku min hişyar bikin.
Du girtiyên Çînî bi lingên min ve ez ji nav nivînan derxistim.
Wan ez rakêşam nav kolana ber derê jura mezin ya girtîgehê.
Ez 5-8 gavan li hewşa girtîgehê ketim.
*
Nêzîkî mehekê ez neçar bûm ku rojê zêdetirî 10 katjimêran bi kerpîçek 25 kîloyî ku di stûyê min da daleqandî, xwe biçemînim.
Dema ku cezayê min xilas bû ez ji girtîgehê derketim. Lê ez du caran hatim girtin jiber têkilî danîna digel hevalên kevn, vêca ez ji welatî revîyam.
MONGOLIA
XINJIANG
Adil bi qaçaxî ji Sîncanê derbasî parêzgehek cîran bû. Jibo ku sînor derbas bibe, ew du kîlometran dûr ji otomobîlê derkevt û dest bi meşê kir.
CHINA
Wî ji parêzgeha Yunnan çend heval dîtin. Wan cil û berg dan wî, û ew 24 demjimêran di nav daristanan da meşîyan bo Viyetnamê.
Ew paşî çû Malezyayê, Taylandê, Laosê…
… û di dawiyê da Tirkiyê di sala 2014an da.
Tirkiye ji mêj ve ye yek ji wan herêmên ewleh e bo Uyguran ku biçinê. Parêzerên mafên mirovan dibêjin ku welatên kêm hêzdar neçar dimînin ku Uyguran li ser daxwazîya Çînê dersînor bikin.
Gelê Tirk di derbarê gelê Uygur de pir erênî ye.
Zimanê me wekhev e û ola me yek e,
parêzerê penaberan Îbrahîm Ergîn dibêje.
Lê di çend salên borî de, dema ku têkiliyên aborî yên Tirkiye û Çînê kûrtir dibin, vê dînamîkê dest bi guhertinê kirîye.
Uygûrên ku li endamên malbatê yên li Çînê girtî digerin û li ser nûçe anjî medyaya civakî li ser vê yekê nîqaşan dikin, rû bi rûyê pirsgirêkan dibin.
Di dawîya sala 2020an da, Çînê peymana radestkirinê digel Tirkiyê erê kir.
Hindî ku em pê dizanin tu mirovên Uygûr ne hatine dersînorkirin, lê heke ku Çîn bêje Tirkiyê ew terorîst in anjî tawanbar in, ew dê bihên girtin û heta 12 mehan dê bihên ragirtin.
[Heke Tirkiye jî peymanê erê bike, ew dikare] mafê jiyanê jibo pir anjî hemû muvekilên me binpê bike.
Wezîrê Derve yê Tirkiyê got ku ew “xelet e û neheqî ye ku em bêjin ew peymaneka jibo radestkirina Uyguran e.”
Ez ji Tirkiyê hez dikim lê ez dibînim peywendiyên wê û Çînê her gav xurttir dibin.
Lêre metirsî heye.
Dema ku ez zarok bûm dayika min gelek caran bi destên girêdayî ve ji malê dihat derxistin.
Wan digot ku ew dijminê dewletê bû.
Ya rast ew e ku ew xwendî bû û ne Komunîst bû.
Wê dîroka me ya rastîn fêrî min kir.
Adil Abdulghufor Misilmanekî Uygûr e û ji Kashgarê ye, ku ew wek Turkistana Rojhilat bi nav dike.
Qazaxistan
Moxolîstan
Urumqi
Sîncan
Pekîn
Kashgar
Çîn
Pakistan
Bi fermî, ji vê navçeyê re dibêjin Herêma Xweser ya Sîncana Uygûr ku beşek ji Çînê ye.
Hindistan
Bi afirandina Komara Gel ya Çînê di sala 1949an da, Sîncan ket bin kontrola komunîst, piştî dehsalên alozî û destwerdana derveyî.
Di salên 1990an da, bizavên cûdaxwaz li vê derê mezin bûn piştî ku Yekîtîya Soviyetê ket û welatên serbixwe yên piranî Misilman yên Asyaya Navîn ava bûn.
Kazakistan
Kirgizîstan
Ûzbêkistan
Tacîkistan
Di van salên dawî da Çînê tepeserkirina cûdaxwaz û çalakvanên li Sîncanê zêde kirîye.
Nêzîkî yek mîlyon Uygurî nûke têt bawer kirin ku li "kampên jinûve perwerdehiyê" yên Çînê têne ragirtin, ku Welatên Yekgirtî yên Amerîka Çînê bi "tawanên dijî mirovahîyê" di nav da îşkence û xebata bi zorê tometbar dike.
Çîn dibêje kamp mirovan ji xizanîyê derdixe.
Berê girtîgeh bûn, niha jî kamp hene.
Ew heman tişt e.
Di sala 1997an de li Ghuljayê xwepêşandan hebû. Sê rojan em li kolanan bûn.
Adil dibêje helîkopteran av li xwepêşanderan reşand.
Cilên mirovan cemidîn. Min dît ku mirov li kolanan dimirin.
Xwepêşanderan paşî wêneyên tilîyên dest û pîyên cemidî belav kirin.
Me dixwest em bibin niştimanperwer. Me dixwest em cejnên xwe yên Îslamî pîroz bikin.
Komên mafên mirovan vê rojê wekî "Bûyera Ghulja" bi nav dikin.
Rayedaran xwepêşandan şikandin û bi sedan kes hatin girtin, birîndar kirin, anjî kuştin.
Bi hezaran girtinên din jî dûra hatin.
Min sê rojan xwe veşart û paşî ez çûm Pekînê ku pasaportek [sexte] werbigrim da ku birevim Turkmenistanê.
Dema ku ez li balafirê siwar dibûm ez li balafirgehê hatim girtin û 14 sal cezayê girtîgehê lê min hat birîn.
Wan got ez beşek bûm ji komek cûdaxwazên tundrew û ez birim girtîgeha Kashgar.
Jibo sê mehên destpêkê di girtîgehê da em li jûrek sar û bê betenî hatin ragirtin.
Dema ku wan em derdixistin bo serşûkê, wan em bi zincîran ve girêdidan.
Heke kesekî pêwistî heba ku rojê ji carekê pirtir biçe serşûkê, ew diçûn jûr vêca hewa jehrîn dibû.
Piştî sê salan ez şandim girtîgehek din ya Urumqi.
Li wê derê em 30 kes li jûrekê dinivistin, û yek tuwaleta vekirî hebû ku her du-sê rojan carekê dihat paqij kirin.
Cezayek ji rêzê ev bû ku serê we dixistin tûwaletê.
Girtiyên Çînî hertiştekî ku olî dîyar kiriba radigihandin û derbarê Uyguran gilî dikirin.
Şevekê min di xewa xwe da dest bi bangdanê kir.
Hevalên min gelek tirsîyan ku min hişyar bikin.
Du girtiyên Çînî bi lingên min ve ez ji nav nivînan derxistim.
Wan ez rakêşam nav kolana ber derê jura mezin ya girtîgehê.
Ez 5-8 gavan li hewşa girtîgehê ketim.
*
* “Vî kesî rênma şikandin”
Nêzîkî mehekê ez neçar bûm ku rojê zêdetirî 10 katjimêran bi kerpîçek 25 kîloyî ku di stûyê min da daleqandî, xwe biçemînim.
Dema ku cezayê min xilas bû ez ji girtîgehê derketim. Lê ez du caran hatim girtin jiber têkilî danîna digel hevalên kevn, vêca ez ji welatî revîyam.
Sîncan
Adil bi qaçaxî ji Sîncanê derbasî parêzgehek cîran bû. Jibo ku sînor derbas bibe, ew du kîlometran dûr ji otomobîlê derkevt û dest bi meşê kir.
Çîn
Pakistan
Hindistan
Wî ji parêzgeha Yunnan çend heval dîtin. Wan cil û berg dan wî, û ew 24 demjimêran di nav daristanan da meşîyan bo Viyetnamê.
Ew paşî çû Malezyayê, Taylandê, Laosê…
… û di dawiyê da Tirkiyê di sala 2014an da.
Tirkiye ji mêj ve ye yek ji wan herêmên ewleh e bo Uyguran ku biçinê. Parêzerên mafên mirovan dibêjin ku welatên kêm hêzdar neçar dimînin ku Uyguran li ser daxwazîya Çînê dersînor bikin.
Gelê Tirk di derbarê gelê Uygur de pir erênî ye.
Zimanê me wekhev e û ola me yek e,
parêzerê penaberan Îbrahîm Ergîn dibêje.
Lê di çend salên borî de, dema ku têkiliyên aborî yên Tirkiye û Çînê kûrtir dibin, vê dînamîkê dest bi guhertinê kirîye.
Uygûrên ku li endamên malbatê yên li Çînê girtî digerin û li ser nûçe anjî medyaya civakî li ser vê yekê nîqaşan dikin, rû bi rûyê pirsgirêkan dibin.
Di dawîya sala 2020an da, Çînê peymana radestkirinê digel Tirkiyê erê kir.
[Heke Tirkiye jî peymanê erê bike, ew dikare] mafê jiyanê jibo pir anjî hemû muvekilên me binpê bike.
Hindî ku em pê dizanin tu mirovên Uygûr ne hatine dersînorkirin, lê heke ku Çîn bêje Tirkiyê ew terorîst in anjî tawanbar in, ew dê bihên girtin û heta 12 mehan dê bihên ragirtin.
Wezîrê Derve yê Tirkiyê got ku ew “xelet e û neheqî ye ku em bêjin ew peymaneka jibo radestkirina Uyguran e.”
Ez ji Tirkiyê hez dikim lê ez dibînim peywendiyên wê û Çînê her gav xurttir dibin.
Lêre metirsî heye.
Editor’s note
Dengê Amerîka nikare hemî hûrguliyên derbarê Abdulgafor piştrast bike jiber ku Çîn agahdarîya ji Sîncanê tê, bi peytî kontrol dike, lê çîroka wî bi gelemperî digel gelek çîrokên ku bi dehsalan e jibo rêxistinên mafên mirovan û nûçeyan hatine gotin, Dengê Amerîka di nav da, hevûdu digre.