جهاد ته تلل

راشد تورال په ټولنیزو رسنیو کې هغه مهال زیات مینه وال پیدا کړل کله چې نوموړي د ستورو او آسمان ښکلي انځورونه پر خپلې پاڼې خپرول. د هغه څو انځورونه د نشنل جیوګرافیک ویب پاڼې هم خپاره کړل. یو تصویر یې د یوې درختې څخه له یوې داسې زاویې اخیستی دی چې درخته د تپې په څنګ کې راغلې او لوړ په آسمان کې د ستورو بیلابیل شفاف او ښکلي رنګونه ترسترګو کیږي. تورال په فینلنډ کې د نجوم او ستورو پیژندنې په یوه مشهور پوهنتون کې د ماسټرۍ په پروګرام کې قبول شو. هغه ډیر زیرک، ښکلی او ځوان طبیعته کس و چې هلې ځلې یې کولې ترڅو د نجوم په برخه کې ځان ته شهرت ترلاسه کړي او په دې برخه کې مسلکي کار وکړي.

خو تورال د یوې بلې موضوع په هکله هم ډير کنجکاو و. هغه یو مذهبي مسلمان و او په یوې محافظه کاره کورنۍ کې را لوی شوی و. کله چې په پوهنتون کې محصل و نو د جهادي افکارو د ویب پاڼو سره یې شوق او علاقه پیدا شوه. ددغو ویب پاڼو د محتویاتو د لوستولو وروسته یې د اسلام څخه د هغوي تعبیر په زړه کې ځای وموند.

د ۲۰۱۵ کال په پیل کې هغه د خپلې کورنۍ سره آرامه ژوند پریښود او سوریې ته ولاړ چې د اسلامي دولت د ډلې سره یوځای شي. د تیرکال د اګست په میاشت کې د تورال د مړینې خبر راغی. هغه د داعش د جګړه مارانو په صف کې د کردي ځواکونو سره د جګړې پرمهال ووژل شو. هغه د ۲۷ کالو و. په زرګونو ځوان مسلمانان د اسلامي دولت د ډلې په پروپاګند او ایډیالوژۍ خطا وتلي دي ، سوریې او عراق ته تللي چې د تش په نامه اسلامي خلافت سره یو ځای شي او ددې خلافت په دفاع کې جګړه وکړي. د تورال په څیر زیات شمیر دغو ځوانانو خپل ښه او آرامه ژوند پریښی دی. د هغه قصه د نورو په مقایسه ځکه جالبه ده چې په تیرې یوې لسیزې کې یې زیاتې لیکنې کړي او زیات شمیر ښکلي انځورونه یې خپاره شوي دي. په آثارو کې د هغه تدریجي بدلون هم تر سترګو کیږي.

د کلونو په اوږدو کې تورال د ځان، کهکشان، او نورو شیانو داسې انځورونه په میراث پريښودل چې ډیر په زړه پورې او جالب دي. هغه هڅه کړې چې د نجوم او خپل دین ترمنځ اړیکې څرګندې کړي او د غیرمسلمانانو په هکله یې خپله کرکه بیان کړې. په یوه مفصل لیک کې چې هغه تیرکال پر انټرنیټ خپور کړ، هغه د اسلامي دولت د ډلې سره خپل ورځنی ژوند بیان کړی دی. په لیک کې یې د هغو شیبو په هکله لیکلي چې دی د داعش سره په اوسېدو کې ستړی او خفه شوی او هم یې د هغو شیبو په هکله لیکلي چې د داعش سره د یوځای کیدو وروسته سخت نظامي فزیکي تمرینات کوي. هغه د داعش پر سیمو د هوايي بمباریوو په هکله هم لیکلي چې څنګه به د بمباریوو څخه پټیده. هغه په لیک کې د اسلامي دولت د ډلې وحشیانه کړنې په جدیت او د ځاني قضاوت له لارې پر حق ګڼي او د ښځو څخه د جنسي مینځو په توګه کار اخیستل او د خلګو څخه د سرونو د پریکولو د کار څخه يې هم په کلکه دفاع کوي.

تورال پر فیسبوک لیکلي چې ، هرڅوک چې د جهاد کولو پرته او یا د جهاد د فکر پرته مړ شي، هغه د منافق په مړګ مري.،، هغه د اسلام د پیغمبر څخه یو حدیث نقل قول کړی دی. د اسلامي مطالعاتو میانه روه عالمان لکه محمد عبدالفضل په دې عقیده دي چې وسله وال مذهبي افراطیان د جهاد معنی او په مجموع کې اسلام غلط تعبیروي. دغه عالمان وايي چې اسلام په حقیقت کې ترهګري او پر غیر مسلح ملکیانو باندې بریدونه غندي.

تورال ولې د افراطیت او تشدد لاره غوره کړه؟ د امریکا غږ یو شمیر خبریالانو هڅه کړې چې دې پوښتنې ته ځوابونه پیدا کړي. دغو خبریالانو د تورال د ټولنیزو رسنیوو لیکنې او هغه څوارلس صفحه يي لیک مرور کړی چې هغه په سوریې کې د خپلو لومړیو ورځو تجارب په کښي بیان کړي دي. دغه آثار د ترکي ژبې څخه ترجمه شوي دي. د امریکا غږ خبریالانو دغه راز د نورو سرچینو او د هغه د نږدې ملګرو او دوستانو سره هم مرکې کړي دي او د نوموړي د پلار سره یې هم لنډه مرکه کړې ده.

جهاد هغه مسیر نه و چې تورال پیل کړی و نه د هغه زیرکتیا، علم، کنجاوي او خوشحاله طبیعت ددې وړاندوینه کولای شوای چې هغه به پر دې مسیر مزل کوي. د هغه ژوند او مرګ د داعش د درواغجنۍ ایډیالوژۍ او غلط ویاړ په مطالعه کې یو مهمه قضیه په ډاګه کوي چې د ځوانو مسلمانانو د نسل یو شمیر کسان ددې درواغو او خیالي افکارو قربانیان شوي دي.

یاغي نبوغ

د ۲۰۰۷ کال په ورستیو برخو کې تورال د منځني ختیځ په تخنیکي پوهنتون یا ام اي ټي یو کې داخله وکړه چې د فزیک په برخه کې زده کړې وکړي. دې پوهنتون ته په ترکیه کې د امریکا د هارورډ د پوهنتون په سترګه کتل کیږي. د هغه یو پخوانی همصنفی نیحت چیلیک وايي چې د ام اي ټي یو پوهنتون ډیر آزاد او غیرمذهبي چاپیریال لري چې د تورال د کورنۍ د مذهبي چاپیریال برعکس دی. چیلیک د تورال یو له هغو ملګرو څخه دی چې د هغه لیکنې او په ټولنیزو رسینوو کې یې د هغه پوسټونه تایید کړي دي.

چیلیک وايي چې ،، د ورځې د خواه به تورال په یوه لیبرال او آزاد چاپیرال کې زده کړې کولې او د شپې له خواه به د خپلې مذهبي او محافظه کارې کورنۍ سره اوسیده. دا ممکن نه ده چې دغه دوه بیلابیل چاپیرالونه دي سره ګډ کړل شي.،،

د ام اي ټي یو په پوهنتون کې تورال د نجوم د علم او عکاسۍ سره د علاقمندۍ په خاطر ډیر مشهوره و. هغه په دې هم مشهوره و چې ځیني وخت به یې انتیک او عجیب کارونه کول. د هغه یو پروفیسور چې د امنیتي ملحوظاتو په خاطر یې نه غوښتل نوم یې ذکر شي امریکا غږ ته يې ویلي چې ،،تورال یو نابغه و او ډیر ښه سوالونه به یې کول. خو هغه د خپل صنف تر ټولو ښه محصل نه و ځکه ډیسپلین یې نه درلود او اکثراً به یې په بیلابیلو مضمونونو کې غیرحاضري کوله.،،

تورال د خپل پوهنتون د نجوم د برخې په کلب کې داخله وکړه او ددې کلب مشر اتکو بوراتاچ يې خپل ملګری کړ. بوراتاچ امریکا غږ ته وویل چې دواړو به سفرونه کول او د سفر پرمهال به یې خیمې وهلې او د شپې له خوا به یې اسمان مطالعه کوی. دواړو دغه راز د ترکیې د توبیتک د ملي نظارتي مرکز په کلنیوو پروګرامو کې هم همکاري کوله چې په لړ کې به یې عام خلګ ددې مرکز پروګرامونو ته ورتلل او ددې مرکز د تحقیقاتو په هکله یې به یې معلومات ترلاسه کول.

تورال په ۲۰۱۰ کال کې د نشنل جیوګرافیک د ویب پانې سره خپل د نجوم د برخې اخیستل شوي انځورونه شریک کړل او د امریکا د فضايي تحقیقاتو د ادارې یا ناسا د ۲۰۱۲ کال د تیلیسکوب په ذریعه د اخیستل شویو انځورونه په سیالۍ کې یې هم ګډون وکړ. په ټولنیزو رسینو کې هغه د ،، اټمي پیشکې،، په نامه مشهوره و ځکه د پیشکو سره یې ډیره جوړه وه او د هغوي ډیر عکسونه یې هم اخیستي وو.

یو چال او بیا پرواز

تورال په دې پلمه چې غواړي په انقرې کې خپل د کورنۍ سره یو څه وخت تیر کړي، ترکیې ته راستنیږي او د جهاد پر لورې د تګ په بهیر کې د ترکیې څخه د یوې ایستګاه په توګه کار اخلي. خپل پلار او مور ته وايي چې غواړي د ۲۰۱۵ کال د جنورۍ ۱۰ مه نیټه د ام اي ټي یو د پوهنتون د ملګرو سره تیره کړي. پرځای یې هغه خپل شیان په یوې کوچنۍ بستې کې اچوي او د سوریې پر لورې روانیږي.

تورال وروسته لیکي ،، چې د حرکت څخه مخکي زه پر خدای توکل کوم.،،

هغه یوه میانه بس ته ورپورته کیږي او موټر ته د پورته کیدو سره سم یې راپه یادیږي چې کمره یې د یاده وتلې. هغه به خپله کمره هر ځای د ځان سره وړله او د آسمان و خپل شاوخوا چاپیرال عکسونه به یې اخیستل. هغه د ځان سره وویل چې پروا نلري ،،کامره دي بیا نه وي.،،

خپګان او ورورګلوي

څو ورځې وروسته تورال یو بل کور ته انتقالیږي یو داسې کور ته چې دیوالونه یې په مرمیو سوري سوري دي . هغه ددې کور په هکله ټوکه کوي او لیکي چې ،،دا کور یې ښايي چې د جنګ په غنیمت کې نیولی وي.،، په کور کې ټولټال شل کسه اوسیده او تورال یې ناببره تابیعتونو ته متوجه شو چې د بیلابیلو هیوادونو څخه راغلي او اراده لري چې د داعش ملاتړ وکړي. یو کس د جرمني و او مسلک یې کیک باکسینګ و، بل کس د بنګله دیش و او میخانیکي انجنیر و. بل بیا فرانسې څخه نیغ په نیغه د زندان څخه د آزادیدو وروسته راغلی و. یوه یې ۱۵ زره ډالره مصرف کړي و چې د چین څخه سوریې ته سفر وکړي.

څو ورځې وروسته یې تورال او اته نور ملګري په یوه میانه بس کې کښېنستل او د رقې پر لورې روان شول چې د داعش تش په نامه پایتخت دی. تورال په کور کې پاتو ملګرو ته د خدای په آمانۍ پرمهال وویل چې ،، په جنت کې به سره غواړو بیا،،

تورال هڅه وکړه چې د رقې د ښار بیلابیلې سیمې وویني او په عین حال کې د شریعت زده کړو او داعش تمریناتو ته سخت سترګي په لار و. د جګړې د پیل مخکي د شرعي زده کړو او ورزشي تمریناتو ترسره کول د داعش شرط دی. تورال لیکلي چې ،،ښار ډیر غټ و او په کښي ډیر بیروبار و. خلګو په نورمال ډول ژوند کاوه پرته له دې څخه چې د چا نه دي سر پرې شي. د اسلامي دولت تر ټولو ښه کار دا دی چې پر سګرټو هر چیري بندیز لګیدلی خو په ښار کې د ډیزلو له امله چې خلګ یې په موټرسایکلونو او بخاریانو کې استعمالوي، هوا ککړه شوې ده.،،

تورال دوې اونۍ په رقې کې په یوه داسې کور کې د نورو بهرنیوو جګړه مارانو سره تیري کړې چې اوبه په کې ډير لږ وې او د هګیوو پرته د خوړلو دپاره بل داسې خاص شی نه و. د هغه ستونی په درد شو خو د ستوني تکلیف د هوايي بمباریوو په مقایسه چې کلکینونه او دروازې به یې ولړزولې، غټه ستونزه نه وه. تورال لیکي ،، بمباري به داسې وه لکه یو ډیر قوي باد چې راغلی وي.... هره شیبه مونږ ددې څخه سخت ویریدلو چې اوس به مو بمونه پر سر راولویږي او اوس به راولویږي.،،

د جګړې دپاره آماده ګي

د څو میاشتو په اوږدو کې تورال څو بیلابیلو کورونه ته انتقال شو چې ځیني یې رقې ته نږدې وو او ځیني نور یې د حمص په ښار کې وو. هغه په خپل لیک کې د سړې هوا، په اطاق کې د بیروبار، او د ژوند کولو د خرابو شرایطو او مردارۍ څخه شکایت کړی دی. ،، مونږ تقریبا په یوه اطاق کې ۳۰ کسه ویده کیدو او لا نور خلګ د راتګ په حال کې وو.،،

په یوه مرحله کې د تورال او ملګرو د اوسیدو ځای یې یو غار و او داعش په غار کې دننه سفنجي توشکې، د کالو پریولو ماشین او د برق جنراتور ایښي وو. تورالیکي ،، چې په غار کې ډیر داسې شیان هم وو چې په غنیمت اخیستل شوي وو. په دغو شیانو د ملګرو ملتونو د کډوالو د ادارې کمپلې هم شاملې وې چې د کډوالو سره د مرستې دپاره وو.،،

په غار کې په لومړۍ ورځ د تورال فزیکي تمرینات پیل شول. په تمریناتو کې جمپونه، او په خټو کې خاپوړي شاملې وې. تورال لیکي چې هغه جمپر او پتلون یې اغوستی و چې په فینلنډ کې یې رانیولي و. ،، ما نه غوښتل چې ددغو کالو سره په خټو کې پر څینګلو حرکت وکړم خو مجبوره وم چې دا کار وکړم.،، هغه نویو غړو ته توصیه کوي چې د پلنګي کالو سره آماده راسي.
په غار کې د هغه سره د بریتانیې یو انجنیر او د هغه زوی هم مل وو. ،، هغوي د ګروپي ژوند په نزاکتو پوهیدل او ما پرته له دې څخه چې هغوي زما څخه پوښتنه وکړي، هغوي ته مي توضیحات شروع کړل.،، تورال زیاتوي چې سره له دې چې په ټول ښار کې بریښنا نه وه خو په غار کې بریښنا وه او د هوا ککړتیا هم دومره نه وه چې لوړ آسمان او ستوري خیره کړي.
،،زه ویلی سم چې د اسلامي دولت پر سر آسمان هر چیري چې وي صاف او شفاف دی. ،،

د وحشت څخه دفاع

تورال لیکي ،، د جګړې د یوې بلې شپې وروسته زه او ملګري مي بیرته د بریالیتوب سره خپل نظامي مرکز ته راستانه شوو. دوه ټانګه، یو لارۍ موټر، څو راکټونه او درې د انسانانو غوڅ شوي سرونه مو په غنیمت کې راوړل.،،

هغه وروسته پر فیسبوک باندې د بوراتاچ سره چې د پوهنتون د نجوم د کلب ملګری یې و، په مباحثې کې د داعش له خوا د انسانو څخه د سرونه د غوڅولو دفاع وکړه. بوراتاچ وپوښتل چې ولې تورال ،، د یوې داسې ډلې سره مل شوی دی چې بې ګناه خلګ وژني او د انسانانو څخه سرونه غوڅوي؟ دا کار د دماغي ناروغۍ څرګندونه کوي.،،

تورال په ځواب کې ولیکل چې ،، دا په اصل کې د سوریې د رژیم د پلویانو جزا ده چې زیات شمیر بې ګناه ملکیان یې وژلي او د هغو کسانو جزا ده چې د اسلام حاکمیت نه مني او د امریکا غلامان شوي دي. ،، هغه دغه راز د داعش له خوا د ښځو، په ځانګړي ډول د یزیدي میرمنو د نیولو او د جنسي مینځو په توګه د استعمالولو دفاع هم وکړه.

هغه بوراتاچ ته وویل چې د سرونه غوڅول یو ستراتیژیک اقدام دی. ،، دا کارونه یواځي د تلویزون دپاره کیږي چې دښمنان وویرول شي. کله چې دوي دا وویني نو زمونږ څخه به وویریږي او زمونږ څخه به وتښتي.،،

جهادي ناوې

د ۲۰۱۵ کال د اپریل په لومړیو ورځو کې تورال د کردي ځواکونو سره د تل ابیض په ښارګوټي کې ټپي شو. هغه رقې ته ولاړ چې نامعلوم ټپونه یې ښه شي.

بله میاشت تورال د عایشې زیورت ترکي په نامه د داعش د یوې غړې سره واده وکړ. هغه هم د ترکیې وه.

د فیسبوک په یوه پوسټ کې تورال لیکلي و چې ،، مجردو ښځینه جهادیانو ته د میاشتې ۱۰۰ ډالره معاش ورکول کيږي او د ښپږو نورو ښځینه داعشیانو سره په یوه کور کې اوسیږي... د داعش بهرني غړي ۴ میاشتې وخت لري چې واده وکړي. د واده وروسته د اسلامي دولت ډله کور ورکوي او د میرمنې او ماشومانو په خاطر د جبهې د غړو سره مرسته کوي.،،

د واده وروسته تورال یو دم بدل شو او پر ټولنیزو رسنیوو باندې یې حضور کم شو. د هغه ملګري بوراتاچ پر فیسبوک باندې خط ورواستاوه چې احوال یې واخلي او پوښتنه ځیني وکړي چې ولې چوپ دی. بوراتاچ هیله درلوده چې تورال ته به قناعت ورکړي چې بیرته ترکیې ته راستون شي.

بوراتاچ امریکا غږ ته وویل چې تورال په ځواب کې ورته ولیکل چې ،، څه موده مخکي یې واده کړی دی او کله چې دی پر انټرنیټ باندې ډیر مصروف وي نو میرمن یې حسادت نیسي. بوراتاچ وايي زه مطمین نه وم چې هغه ټوکي کولې او که یې جدي خبرې کولې.،،

ددې څخه وروسته پر فیسبوک او ټویټر باندې دتورال حضور کم رنګه شو خو بیا یې هم لیکنې کولې او په لیکنو کې یې جهاد ، افراطیت او د ګناهونو څخه پاک ژوند ته مخ پر زیاتیدو علاقه ترسترګو کیده. هغه د سوریې، روسیې او د امریکا په مشري ایتلاف پر هوايي حملو او د ملکیانو پر وژل کیدو نیوکې کولې. هغه ددې طرفداره و چې د ژوند ټولې چارې ،، د خوړلو څخه نیولې تر تشناب تګ پوري ،، د شریعت پر اساس تنظیم شي.

هغه پر فیسبوک باندې د سوریې پر عرب الاصله خلګو باندې انتقاد کاوه چې قرآن سم نه شي تلاوتولای او آن تردې چې په اسلامي طریقه روغبړ لا نشي کولای. ،، کله چې زه ورته وایم چې سلام علیکم دوي راته هلو هلو شروع کړي. زه د دوي ددې عادت څخه سخت خسته شوی یم.،،

په هغې دنیا کې به سره ګورو

د تورال وروستی پیغام د اګست په ۳۱ مه نیټه د هغه د مرګ یوه میاشت وروسته راښکاره شو.

هغه داسې لیکلي و ،، که چیري زه دلته تر زیاتې مودې پوري لیکنه ونکړم په دې پوه شیْ چې په دې دنیا کې زما وخت نور پوره شوی دی او بلې دنیا ته تللی یم. ما ته دعا وکړیْ چې خدای زما شهادت قبول کړي. دا پیغام ما پر فیسبوک باندې په اوتوماتیک ډول اچولی دی. هیله ده چې په هغه دنیا کې سره وګورو.،،
د هغه د فیسبوک پاڼه اوس هم فعاله ده خو د ټویټر پاڼه یې بنده شوې. په یوې بیانیې کې چې ټویټر امریکا غږ ته لیږلې راغلي چې د ۲۰۱۵ کال د نیمايي راهیسې ټویټر د ۳۶۰ زرو کسانو حسابونه چې د ترهګرۍ ملاتړ یې کاوه او د اسلامي دولت سره یې تړاو درلود، بند کړي دي.

د بریتانیې د کیلي په پوهنتون کې د سیاست، نړیوالو اړیکو او امنیت د برخې یو ترکی محقق صالح دوګن وايي چې په تخمیني ډول په زرګونو ترکان د داعش یا اسلامي دولت د ډلې سره یوځای شوي دي. ،، ددغو له ډلې ښايي ډیری یې د دمشق په سیمه کې د ظلمونو څخه متاثره شوي وي.

د بهرنیوو جګړه مارانو د تشویق لاملونه بیلابیل دي ځینو یې ښايي په دې خاطر د جهادي افکارو سره علاقه پیدا کړې وي چې په محافظه کاره کورنیوو کې راغټ شوي دي، ځینې یې ښايي په غیر عادلانه ډول تر هدف لاندې راغلي وي او ځینې یې ښايي د مالي لاسته راوړنو او فایدو په خاطر او په ټولنې کې د ټیټې کچې اوسویې په خاطر د داعش سره یو ځای شوي وي.

دوګن زیاتوي ،، دا ډیره زړه بوږنونکې ده چې خلګ پر دې لارې مزل کوي. زه فکر کوم چې د دوي په انساني او عاطفي ژوند کې خلاګانې موجودي دي او دوي هڅه کوي چې دا خلاګانې ډکې کړي.،،

دتورال په هکله پوښتنې اوس هم د هغه ملګری بوراتاچ زوروي.

بوراتاچ وايي چې دواړو یوه شپه آسمان ته کتل چې ستوري وڅاري او ناببره یې په آسمان کې یوه بریښنا ترسترګو شوه. بوراتاچ وویل چې دا ښايي نامعلومه الوتونکې وسیله وي چې په انګریزۍ کې ورته یو اف او وايي. بوراتاچ وايي ،، راشد غلی و او ما ته یې غوږ نیولی و. وروسته یې تحقیق وکړ او ماته یې وویل چې لیونیه دا نامعلومه الوتونکې وسیله نه ده دا سټلایټ دی. هغه ما ته یو څه را زده کړل چې د تحقیق پرته باید هیڅکله قضاوت ونکړم.،،

اوس د بوراتاچ سره یوه پوښتنه مطرح ده. هغه دا چې تورال په دومره ذکاوت سره ولې د داعش په پروپاګند خطا شو؟

،، زه تل دا پوښتنه کوم چې هغه څنګه دې مرحلې ته ورسیده؟ هغه یو وخت یو ټوکي سړی و چې د هیڅ شي په باره کې دومره جدي نه و. داسې وخت راغی چې هماغه کس د خلګو څخه د سرونو د غوڅولو عمل توجه کاوه.،،

د هغه د ام اي ټي یو همصنفي چیلیک وايي چې اصلي قصه دا وه چې تورال په دې ونه توانیده چې د دوو بیلابیلو دنیاګانو ترمنځ پل جوړ کړي. ،، زه فکر کوم چې هغه ډیر مغشوش و. د یوې خوا څخه د هغه په ذهن کې مذهب ځای نیولی و او د بلې خوا څخه د هغه په ذهن کې ساینس ځای نیولی و. زه فکر کوم چې هغه ته د داعش سره د یو ځای کیدو مخکي لا د هغه نړۍ ډیره تاریکه وه ،،

دې قصه ته په واشنګټن کې د امریکا غږ د افراطیت د څارنې د شعبې څخه اوزې بولوت، قاسم سیندمیر او ریکر حسین مرکې او تحقیق کړی دی او د ترکیې څخه یلدیز یسیوګلو همکاري کړې ده. په خپله قصه کرول ګوینسبرګ لیکلې ده. د قصې ټول انځورونه د راشد تورال د فیسبوک او ټویټر د پاڼو څخه اخیستل شوي دي او د اضافه عکسونو په هکله توضیحات ورکړل شوي دي.