Cihada Eniş

Rəşid Tuğral gecə səmasının valehedici fotolarını çəkməklə özünə sosial mediada çoxlu həvəskar qazandırmışdı. Bir dəfə o, National Geographic vebsaytında bərq vuran Süd Yolu qalaktikasının fonunda ardıc kolunun şəklini paylaşmışdı. Finlaniyada astrofizika sahəsində prestijli magistratura proqramına daxil olan Tuğral ağıllı, yaraşıqlı və şən bir gənc idi. Onu qarşıda səmalara bağlı parlaq bir karyera gözləyirdi.

Lakin Tuğral həyatdan daha çox şey istəyirdi. Mühafizəkar ailədə böyümüş dindar müsəlman olaraq o, universitetdə oxuyarkən cihadçı vebsaytlara cəlb olmağa başladı. Tuğral İslamın radikal yozumları ilə bağlı oxuduqlarını ciddi qəbul edirdi.2015-ci ilin əvvəlində ailəsini və rahat həyatını arxada qoyan Tuğral Suriyaya yollanaraq İslam Dövlətinə (İŞİD) qoşuldu.

Avqustun sonunda İŞİD sıralarında döyüşən Tuğral kürd döyüşçüləri ilə savaşda həlak oldu. Həmin vaxt onun 27 yaşı var idi.

Minlərlə gənc müsəlman İŞİD-in ideologiyası və təbliğatının tilsiminə düşərək terroristlərlə bir sırada döyüşmək üçün iraq və Suriyada təsis olunuş qondarma xilafətə üz tutublar. Tuğral kimi çoxları imtiyaz və potensial dolu həyata "yox" deyirlər. Lakin onun hekayəsi unikaldır, çünki, o, ötən 10 ildə şəxsi həyat yolunu sənədləşdirən yazılar və fotolar qoyub gedib.

Bu illər Tuğralın həyat portretini cızır. Oynağan pişiklərdən tutmuş səma cismlərinədək, kosmosdan tutmuş dinədək və inancı olmayanlara qarşı çıxışlaradək bu portretin özünəməxsus cizgiləri var. Ötən il yazdığı detallı məktubda o, İŞİD-dəki gündəlik həyatını incələyir: Buradakı darıxdırıcdı anları, ağır məşqləri və hava zərbələrindən necə yayındıqlarını təsvir edir. O, ibrətamiz tonla İŞİD-in varvar praktikalarına, o cümlədən baş kəsmələrinə, qadınları qula çevirməklərinə haqq qazandırır.

"Cihadda savaşmamış kimsə ölürsə, o, bu dünyadan münafiq (ikiüzlü) olaraq köçür," Tuğral Facebook səhifəsində yazıb. Məhəmməd Əbdülfazil kimi din alimləri militant ekstremislərin İslam dinini və cihadın anlamını təhrif etdiklərini yazır. Əbdülfazil hesab edir ki, din terrorizmi, və mülki vətəndaşlara hücumları pisləyir.

Tuğralı nə radikallaşdırdı və onu ölümə nə apardı? Amerikanın Səsinin jurnalistlərindən ibarət komanda Tuğralın sosial mediada yazıdlqarını təhlil edərkən bu suallara cavab tapmağa çalışıb. Yazıdlqarından əlavə jurnalistlər Tuğralın dost-tanışları, hətta qısa müddətə atası ilə təmas quraraq onun haqda məlumat əldə etməyə çalışıblar.

Cihad Tuğralın başladığı yol deyildi - ən azı onun təbii yumor hissi, həyata marağı və intellekti bunu proqnozlaşdırmırdı. Onun həyatı və ölümü bir nəsil gənc müsəlmanın toruna düşdüyü İŞİD ideologiyasının saxta şöhrətinin faciəvi mahiyyətini əks etdirir.

İpə-sapa yatmayan "dahi"

2007-ci ildə Tuğral Türkiyənin Harvardı kimi tanınan Yaxın Şərqin Texniki Univesitetinə daxil oldu. Yazıları və sosial mediadakı statuslarının həqiqiliyini təqdiq edən sabiq kurs yoldaşı Nihat Çeliyin dediyinə görə, dünyəvi ortamda o, həyatının tam əksi olan bir şəraitlə üzləşirdi.
“O, gün ərzində universitetdə, axşamları isə mühafizəkar və dindar ailəsi ilə birgə olurdu. Bu iki tam fərqli dünyaları bir araya gətirmək mümükün deyil,” deyə Çelik bildirir.

Universitetdə Tuğral avstronomiya və fotoqrafçılığa, bəzən də mənasız antik əşyalara marağı ilə tanınırdı.
Adının açıqlanması istəməyən professorlardan biri onu “dahi” adlandırıır. Professorun dediyinə görə, Tuğral həmişə maraqlı suallar verərdi. Lakin bir tələbə kimi ona "yaxşı" demək olmazdı. Onda nizam-intizam və davamsızlıq problemləri vardı.

Tuğral universitetin astronomoya klubuna üzv oldu. Klubun lideri İtku Boratacla bərabər onlar kempinqlərdə gecə samasını araşdırırdı. Boratac Amerikanın Səsinə bildirib ki, onlar Milli Rəsədxananın ictimaiyyət üçün illik ulduz sayrışması tədbirinin təşkilinə yardım edib.

Tuğral 2010-cu ildə avstronomiya ilə bağlı foto-şəkillərini National Geographic jurnalının üzv səhifəsində dərc edib. 2012-ci ildə isə NASA-nın Hubble fəza teleskopunun şəkilləri ilə foto-müsabiqəsinə qatıldı. Sosial mediada Nükler Kedi – yəni “Nüvə Pişiyi” ləqəbi ilə sevdiyi şəkilləri dərc etməyə başladı.

Qayıdış və qaçış

Tuğral Ankaradakı ailə evinə qayıtdıqdan sonra buradan cihadın dərinliklərinə doğru getmək üçün istifadə etdi. Yanvarın 10-da o, valideynlərinə gecəni YŞTU-da dostları ilə birgə keçirməyi planlaşdırdığını söylədi. Əvəzində, yüngül bel çantası ilə o, Suriyaya yola düşdü.

“Yola düşməzdən öncə mən inamımı Allaha tapşırdım,” Tuğral sonra yazacaqdı.

Yolda mini-avtobus tutaraq, ona əyləşən Tuğral birdən fotoaparatmı unutduğunu xatırladı. O, fotoaparatı hər yerə özü ilə aparardı. Səmalarn şəklini, öz ətrafını və təkamülünü sənədləşdirmək üçün. “Heç nə olmaz,” o, qərara aldı.

Qardaşlıq və Darıxmaq

Bir neçə gün sonra Tuğral başqa bir evə köçürüldü. Evin divarları güllə dəlikləri ilə dolu idi. Burada təqribən 20 adam qalırdı. Tuğral buradakı adamların müxtəlifliyindən və onların İŞİD-ə sədaqətindən yazır. Biri Almaniyada peşəkar kikbokser, digəri isə Banqladeşli mexaniki mühəndis idi. Başqa birisi Fransadan gəlmişdi. Biri Çindən bura gəlmək üçün $15,000 xərcləmişdi.

Bir neçə gün sonra Tuğral və 8 başqası Raqqaya gedən mini-avtobusa əyləşdilər. “Cənnətdə görüşərik,” deyə onlar ev yoldaşları ilə vidalaşdılar.

Tuğral şəriət dərsləri və hərbi təlim almazdan öncə Raqqanı gəzməyə başladı. “Şəhər iri və izdihamlı idi. İnsanlar baş kəsmədən normal həyatlarına davam edirdilər.” o, məktubunda müşahidə edir. “İŞİD-in ən gözəl cəhətlərindən biri də hər yerdə siqaretə qadağa qoymasıdır.” Lakin o, motosikletlər və qızdırıcılar üzündən dizel yanacağının tüstüsünün aləmi bürüməsindən şikayət edirdi.

Tuğral Raqqada qaldığı iki həftədə müəyyən çətinliklərlə üzləşdi. Yumurtadan başqa yeməyə çox elə şey yox idi. Ancaq şəhərə yağan bombalarla müqayisədə bu, kiçik problem idi. “Hər an biz ölüm təhlükəsi ilə üzləşirik” o yazır.

Müharibəyə hazırlıq

Növbəti bir neçə ay ərzində Tuğral tez-tez bir evdən o birinə köçdü. Nəhayət Raqqadan Homsa köçən Tuğral yaşayış şəraitindən şikayət edirdi. “30 adam bir evdə qalırdıq,” o, məktubunda yazır.

Hətta bir ara o, mağarada qalmalı oldu, hərçənd ki, İŞİD rəhbərliyi buraya çarpayılar, paltaryuyan maşın və generator gətirmişdi. “Həmçinin çox sayda qənimət var idi” – o cümlədən BMT-nin qaçqınlar üçün payladığı ədyallar.

Tuğralın fizi təlimi mağarada yaşadığı birinci gündən başlandı. Yeni gələnlər palçıqda sürünməyi və tullanmağı məşq edirdilər. Finlandiyadan özü ilə gətrdiyi gödəkcədə palçıqla sürünməli olan Tuğral başqalarına özləri ilə kamuflyaj gətirməyi tövsiyə edirdi.

Onunla birgə mağarada qalanlar arasında Britaniyadan mülki mühəndis və oğlu var idi. “Onlar göy cismləri haqda nəsə bildirdilər və mən onlarla fikirlərimi paylaşırdım.” Tuğral yazır. Hərçənd ki, mağarada işıq var idi, çşəhərin əksər hissəri qaranlığa bürünmüşdü. İşıq çirklənməsinin olmaması səmanı aydın görməyə imkan veriridi.

“Deyə bilərəm ki, İslam Dövlətinin hər yerində səma aydın görünür.”

Barbarizmə bəraət qazandırmaq

Bir gecəlik döyüşün ardınca Tuğral və cihadçı yoldaşları bazaya qələbə ruhu ilə qayıtdılar. Onlar iki tank, bir yük maşını və bir neçə qumbaraatan ələ keçirmişdilər. Üstəlik özləri ilə bazaya 3 kəsilmiş baş gətirirdilər.

Sonradan o, Facebook-da astronom dostu Boratacla yazışmada İŞİD-in baş kəsməklərinə haqq qazandırıdırdı.”Niyə siz günahsız adamları öldürür, başlar kəsirsiz? Bu, psixopatlıqdır,” dostu ona yazmışdı.

Tuğral cavab verdi ki, bu Suriya rejimi tərəfdarlarına layiqli cəzadır. “Onlar o qədər günahsız vətəndaş öldürüblər ki, Tuğral yazır. Daha sonra o, “öldürülənləri Amerikanın qulu olmaqda ittiham edir. Eyni tonla o, İŞİD cihadçılarının qadınları qul etməsini müdafiə edir.

O, Borataca baş kəsməyin stratetji hədəf xidmət etdiyini yazır. “Bu televiziya üçündür ki, düşmənlərimizi qorxutsun. Onlar bunu görəndə, vahiməyə düşüb qaçırlar.”

Cihad gəlini

2015-ci il aprelin birinci yarısında Tuğral Tal-Abyad şəhərində kürdlərlə döyüşdə yaralandı. Müalicə olunmaq üçün o, Raqqaya getdi.

Növbəti ay o, Aişə Zevra et-Türki adlı Türkiyədən olan həmyerlisi ilə evləndi. Aişə də onun kimi İŞİD tərəfdarı idi.

Facebookda Tuğral yazırdı ki, xarici döyüşçülərə evlənmək üçün 4 ay vaxt verilir. “İŞİD sənə xanımın və uçşaqların üçün ayrıca ev və maliyyə yardımı verir.”

Toydan sonra Tuğral sosial mediada yazışmaları xeyli azaltdı.

“O, dedi ki, xanımı onun Facebookda çox vaxt keçirməsindən narazı idi,” Boratac Amerikanın Səsinə bildirir. “Demək çətin idi ki, zarafat edir, yoxsa ciddidir.”

Nə qədər az da olsa Tuğralın sonrakı Facebook və Tvitter postları onun radikal cihada və dindarlığa aludəçiliyini göstərir. O, Suriya hökumətinin Rusiyanın və ABŞ-ın ərazidəki hava zərbələrinə və mülki vətəndaşlar arasında itikilərə etiraz edirdi. O, hər şeyi , hətta yeməyi də Şəriətə uyğun yeməyə səsləyirdi.

Suriyalı ərəbləri kifayət qədər dindar olamada ittiham edən Tuğral Raqqada insanların onun “Əssalamu əleyküm” ifadəsinə sadəcə “Salam, Salam!” deyə cavab verməsindən qıcıqlanırdı.

Axirətdə görüşərik!

Tuğralın sonuncu Facebook yazısı 31 avqustda, o öldükdən bir ay sonra çıxıb.

“Əgər uzun müddət burada heç nə yazmamışamsa, bilin ki, mənim bu dünyadakı vaxtım bitib və mən axirətə yetişmişəm. Dua edin ki, Allah məni şəhid kimi qəbul etsin. Bu mesaj avtomatik cədvəlləşdirilib. Axirətdə görüşərik!”

Onun Facebook səhfəsi hələ də durur, amma Tvitter hesabı bu yaxınlarda bloklanıb. Amerikanın Səsinə yazdığı məktubda Tvitter rəhbərliyi bildirib ki, şirkət 2015-ci ilin ortalarından bəri “terror aktlarını təbliğ edən 360,000 hesabı qapadıb.”

Britaniyanın Keele Universitetinində beynəlxalq münasibətlər və siyasət üzrə türk araşdırmaçı Salih Doğan Türkiyədən “minlərlə adamın” İŞİD-ə qoşulduğunu təxmin edir. Hərçənd ki, “hamısı Suriyada baş verən vəhşiliklərdən təsirlənib, onların motivləri müxtəlifdir,” o, Amerikanın Səsinə bildirib. Bəziləri mühafizəkar ailədə boya başa çatdıqlarına görə cihad ideologiyasına meyl göstərə bilərlər. Onlar özlərini ədalətsiz olaraq hədəfə alınmış hiss edə, aşağı statusa qarşı qiyam qaldıra, yaxud qazanc dalınca gedə bilərlər.

“İnsanların bu yolla getməsini görmək çox acıdır,” Doğan deyir. “Fikrimcə burada əsas məsələ insanın daxildəki emosional boşluğudur.”

Tuğral haqda suallar hələ də astronom dostu Boratacı rahat buraxmır.

Bir dəfə onlar gecə səmasına baxanda Boratac anlaşılmaz parıltı görəndə onun naməlum uçan obyekt olduöunu söyləmişdi. “O, mənə dedi. “Yox, səfeh... Bu peykdir.” Sonra o mənə heç vaxt araşdırmasız nəticə çıxarmamağı öyrətdi.

İndi Boratac özü dostunun nədən İŞİD-in propaqandasına, qəddarlığına uyduğunu başa düşməyə çalışır.

“O, necə bu nöqtəyə gəlib çıxdı? O, vaxtikən heç nəyi ciddiyə almayan, zarafatcıl bir adam idi. Həmin o adam baş kəsməyə bəraət qazandırmağa başladı.”

Başqa sinif yoldaşı Çelik fərz edir ki, Tuğral iki fərqli dünyanı birləşdirən körpü tapmaqda çətinlik çəkirdi. “Zənnimcə, o, öz beynində dinlə elmin arasında çaşbaş qalmışdı.”

“Fikrimcə, onun daxili dünyası çox qaranlıq idi,” Çelik deyir. “Mən hətta o, İŞİD-ə qoşulmazdan əvvəl də bunu hiss edirdim.”

Bu reportajı Amerikanln Səsinin Ekstremizm Müşahidə Bürosunun əməkdaşları Uzay Bulut, Kasim Cindemir and Rikar Hüseyn Ankaradan Yıldız Yazıçıoğlunun töhfəsi ilə hazırlayıblar. Reportajl Carol Guensburg qələmə alıb. Fotoların əksəriyyəti Rəşid Tuğralın Facebook və Tvitter postlarından götürülüb.